ΠΑΛΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ - Ο ΣΧΟΙΝΟΠΟΙΟΣ Ν. ΣΚΟΥΛΙΚΑΡΗΣ

 

ΚΡΙΤΣΩΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ

Σχοινοποιός, ένα παραδοσιακό επάγγελμα και ο Κριτσώτης Νικόλαος Σκουλικάρης

Όσο γυρνάμε προς τα πίσω, επαγγέλματα, πολλά παλιά επαγγέλματα, το ένα πίσω από το άλλο ,  έσβησαν και συνεχίζουν να σβήνουν κάθε μέρα.

            Επαγγέλματα, που στο παρελθόν, (στο πολύ παρελθόν όμως), είχαν μεγάλη ζήτηση, αλλά λόγω της τεχνολογικής ανάπτυξης έπαψαν να υφίστανται.

            Ταξιδεύοντας με την χρονοκάψουλά μας, θα θυμηθούμε ανθρώπους που προσδιορίζονταν π.χ. ως xαλκιάς              (σιδηρουργός), κατρατζής, (αυτός που ασχολείται με την πίσσα, άσφαλτο) , κανταρτζής - κανταριστής, (αυτός που ζυγίζει με το καντάρι),καλαφάτης, (αυτός που σφραγίζει τις σχισμές, ρωγμές, παλαιών ξύλινων βαρκών και πλοίων),  ή ο γκαϊτατζής (ο μουσικός που έπαιζε γκάϊντα), αλλά κι άλλα πολλά και είναι πολύ πιθανόν, όσοι είναι μικρής ηλικίας, να μην τα έχουν ακούσει πότε ή σχεδόν ποτέ.

Ένα τέτοιο επάγγελμα  που ασκούσαν οι άνθρωποι σε παλαιότερους χρόνους είναι και ο σχοινάς, (σκοινάς) ή σχοινοποιός ή σχοινομπλόκος.

Ο σχοινοποιός,  είναι ένα από τα  παλιά επαγγέλματα  που έπαψε προ πολλού  να υφίσταται, εν σχέση με τον παλιό, παραδοσιακό τρόπο κατασκευής των σχοινιών. Σχοινοποιός ή σχοινάς ή σκοινάς λεγόταν ο τεχνίτης που γνώριζε την τέχνη να κατασκευάζει τα σχοινιά.

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

                                             ΚΡΙΤΣΩΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ

ΑΠΟ ΤΑ  ΑΜΜΟΧΑΛΙΚΑ (ΑΜΜΟΤΣΑΪΛΑ)ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ,

ΣΤΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ - ΝΤΑΜΑΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΤΟΙΜΟ ΜΠΕΤΟΝ

             Σήμερα ας ανατρέξουμε αρκετά χρόνια πίσω και οι μνήμες ας μάς οδηγήσουν  στον Καλό Ποταμό, τον ξεροπόταμο του χωριού μας .

 Ένας χείμαρρος είναι, που κατεβάζει τα νερά του μόνο τους χειμερινούς μήνες, ψηλά από τα χιονισμένα βουνά του Αοριού της Κριτσάς  και συνεχίζει την πορεία του μέσα από έναν ξεχωριστό φαράγγι, για να διασχίσει τον κάμπο του χωριού και να σμίξει τέλος με τα νερά της θάλασσας, στον Άγιο Παντελεήμονα, την παραλία του Καλού Χωριού.

O αγωνιστής Γιάννης Κουτάντος

Ας αφήσουμε λοιπόν  τη φαντασία μας, να  μάς  πάει  εκεί στο ύψος της γέφυρας, (καμάρας)  όπως λέμε και στην τοποθεσία Λογάρι, δυο μόλις χιλιόμετρα από την Κριτσά, κατηφορίζοντας για τον  Άγιο Νικόλαο.

Το μάτι μας πέφτει σ’ ένα γεροδεμένο και ηλιοκαμένο άνδρα να «σκάβει» στο ποτάμι και πιο πέρα να υψώνονται δυο σωροί από χαλίκια.

Ο άνδρας αυτός δεν είναι άλλος από το χωριανό μας - κάτοικος Παλαιμύλου Κριτσάς - , ο Γιάννης Κουτάντος.

Ο Γιάννης Κουτάντος, ο Γιάννης της Βαγγελινιάς, όπως ήταν γνωστός στους χωριανούς του, υπήρξε ένας φιλήσυχος συνάνθρωπός μας, που προσπαθούσε να ζήσει τη γυναίκα του Αθηνά και  τις δυο  του κόρες (Μαρίκα και Αγλαΐα), με χειρωνακτικές εργασίες.

 Στα νιάτα του, αλλά και πολύ αργότερα, όσο του επέτρεπαν οι δυνάμεις του ασχολήθηκε και με την περισυλλογή αμμοχάλικων από τον Καλό ποταμό που αναφέραμε νωρίτερα. Μάλιστα πρέπει να υπήρξε και ο μοναδικός στο χωριό μας που ασχολήθηκε με τη συλλογή αμμοχάλικων.

Κατά την  εκστρατεία στη Μικρά Ασία το 1919, έλαβε μέρος ως στρατιώτης, στις εκεί μάχες, για την απελευθέρωση των αλύτρωτων αδελφών της περιοχής. Μετά την ατυχή έκβαση της εκστρατείας και του ξεριζωμού του ελληνισμού, συλλαμβάνεται μετά εκατοντάδων άλλων από τους Τούρκους, αιχμάλωτος.

 Δέκα χρόνια κράτησε η περιπέτειά του και  κατά διήγηση του ιδίου,  τράβηξε αφάνταστες κακουχίες κι εξευτελισμούς και τελικά κατάφερε να επιστρέψει στο χωριό του, ταλαιπωρημένος κι εξαντλημένος. Όμως στάθηκε στα πόδια του και ξεκίνησε μια νέα ζωή, ένα νέο αγώνα επιβίωσης. Μάλιστα πολύ νωρίς έχασε την αγαπημένη του γυναίκα κι έκτοτε ανέλαβε την ανατροφή και προστασία των δυο κοριτσιών του.  

Ναι τον θυμάμαι καλά το μακαρίτη το Γιάννη, να έρχεται στο καφενείο του Ξενοφώντος, του  (Ξενοφού) όπως τον αποκαλούσαν και καθισμένος μοναχός του απολάμβανε το κρασάκι του και κάποιο τραγούδι σαν αμανές έβγαινε από μέσα του. Είχε βλέπετε μνήμες πολλές  και βάσανα πολλά ο άνθρωπος. Καμμιά φορά έπαιζε και καμμιά κολλιτσίνα, για να περνά η ώρα!

Εργαλεία του ένας κασμάς , ένα σκαπέτι και μια κνισάρα - κόσκινο. Έστηνε την κνισάρα του σε σημεία του ποταμού εκεί  που έβλεπε  να υπάρχει  υλικό - φερτά υλικά -  και θα μπορούσε να πάρει την άμμο , τα πιο μικρά δηλαδή πετραδάκια ή τα μεγαλύτερα που ήταν το χαλίκι, υλικά  που δημιουργήθηκαν από  τις πέτρες μικρές ή μεγαλύτερες παρασυρόμενες από την ορμή του νερού και με την τριβή κατηφορίζοντας μετατράπηκαν σε αμμοχάλικο.

Ένα υλικό βέβαια ανακατεμένο με χώμα, ξύλα κι άλλα άχρηστα υλικά, και χρειαζόταν επεξεργασία. Έπρεπε να περάσει από τη διαδικασία του κοσκινίσματος για να είναι καθαρό και έτοιμο να χρησιμοποιηθεί. Ανάλογα  ανακατεύονταν στη συνέχεια με ασβέστη, ή τσιμέντο για τις οικοδομικές εργασίες.

Υπομονετικά και μέσα στο λιοπύρι – βλέπετε αυτή η δουλειά μπορεί να γίνει μόνο το Καλοκαίρι που δεν τρέχει ο ποταμός - ο μακαρίτης Γιάννης, έσκαβε και πετούσε το υλικό στο κόσκινο κι έτσι γινόταν η διαλογή.  Πίσω πήγαινε η άμμος και μπροστά έμενε το χαλίκι, (στρογγυλά βότσαλα).

 Έτσι με μεγάλο κόπο κατάφερνε να συγκεντρώνει την ανάλογη ποσότητα παραγγελίας ή να αποθηκεύει σε σωρούς ξεχωριστούς το αμμοχάλικο και να περιμένει τον επόμενο πελάτη.

Τα φορτηγά του χωριού πλησίαζαν στο σημείο κι εκείνος παρέα συνήθως με έναν εργάτη φτυάριζαν στην καρότσα το υλικό. Θυμάμαι το μακαρίτη Καρύδι Νικόλαο, (ιδιοκτήτης ασβεστοκάμινου), ο οποίος διέθετε και ανατρεπόμενο φορτηγό την εποχή εκείνη, να είναι ο κύριος μεταφορέας.

Αλλά και οι άλλοι Κριτσώτες ιδιοκτήτες φορτηγών Κουτάντος Γιάννης, (Κουταντογιάννης). Κλώντζας Γιάννης, (Κονιός) , Μιχάλης Κλώντζας, (Οβραίος), φόρτωναν και μετέφεραν κι εκείνοι.

Για τα χρόνια εκείνα βλέπετε, αυτά τα αμμοχάλικα αναγκαστικά αν και δεν ήταν και τόσο καλής ποιότητας, χρησιμοποιούσαν οι τεχνίτες, για τις οικοδομικές εργασίες. Τα λατομεία και τα τριβεία ακόμη δεν είχαν ξεκινήσει τη λειτουργία τους.

Τα περισσότερα σπίτια της Κριτσάς αλλά κι άλλων χωριών χτίστηκαν με υλικά των ποταμών και παρά την πάροδο δεκάδων ετών συνεχίζουν να αντέχουν στο χρόνο.

Η άμμος και το χαλίκι  είναι δυο από τις φερτές ύλες των ποταμών, οι οποίες παρασύρονται από την ορμή του νερού και αποτίθενται στις πεδινές περιοχές, όπου οι κλίσεις είναι ηπιότερες και η ροή μειωμένη.

 Καλά υλικά σχετικά, αλλά τα μειονεκτήματά τους είναι οι προσμίξεις χώματος, η λεία επιφάνεια και το στρογγυλευμένο σχήμα των κόκκων τους.

Τα ποταμίσια αμμοχάλικα λέγονται φυσικά ή συλλεκτά υλικά.

Τα φυσικά αυτά υλικά στις μέρες μας είναι σχετικά λίγα ή σπάνια και μάλιστα εδώ και μερικά χρόνια, απαγορεύτηκε η συλλογή τους.  Ένας σημαντικός λόγος της απαγόρευσης είναι ότι «Λατομεία», σπαστήρες, στήθηκαν μέσα στις κοίτες, ξεκοιλιάζοντας  τα ελληνικά ποτάμια, δημιουργώντας ανεπανόρθωτη οικολογική καταστροφή!

Λατομεία (νταμάρια), σπαστήρες και έτοιμο σκυρόδεμα, στην περιφέρεια Κριτσάς

Οι ανάγκες όμως για τις οικοδομικές εργασίες γενικότερα είναι μεγάλες και χρόνο με το χρόνο αυξάνονται παγκοσμίως.

Τόσο η απαγόρευση της συλλογής εκ των ποταμών αμμοχάλικων, όσο και η αύξηση της ζήτησής τους,  οδήγησαν τον άνθρωπο να στραφεί στην παραγωγή των αμμοχάλικων δια των λατομείων και των σπαστήρων, χρησιμοποιώντας ειδική πέτρα, κατάλληλης για την αντοχή της στις οικοδομικές εργασίες.

Η παραγωγή των αμμοχάλικων στα νταμάρια,  ξεκίνησε με εξόρυξη της πέτρας με κασμάδες, λοστούς και σπάσιμο με βαριοπούλες και με τη βοήθεια των φουρνέλων.

Δύσκολη πολύ η δουλειά αυτή και μάλιστα οι εργαζόμενοι κινδύνευαν από τυχόν ατύχημα από τα φουρνέλα. Δυστυχώς, ένα τέτοιο ατυχές περιστατικό συνέβη σε Κριτσώτες εργαζόμενους σε νταμάρι.

Στην περιφέρεια της Κριτσάς δημιουργήθηκαν από ιδιώτες λατομεία από πολύ νωρίς λόγω του κατάλληλου πετρώδους εδάφους της και λειτούργησαν σπαστήρες (τριβεία). Είχε αρχίσει βλέπετε, η οικοδομική ανάπτυξη του τόπου, λόγω κυρίως της έξαρσης του τουρισμού κι επομένως απαιτούνταν μεγάλες ποσότητες αμμοχάλικων.

Ανηφορίζοντας από τον Άγιο Νικόλαο προς Κριτσά, λειτούργησαν το Λατομείο του μακαρίτη  Μασσάρου Ιωάννη και της ΛΑΤΟΜΠΕΤΟΝ Αλεξανδράκη Α.Ε. στη θέση Αρκάμι και λίγο πριν τον οικισμό του Μαρδατίου.

Σήμερα το μεν Λατομείο του Μασσάρου σταμάτησε να λειτουργεί  πριν χρόνια και σ’ εκείνο της Αλεξανδράκη Α.Ε. λειτουργούν τα γραφεία της εταιρείας και η μονάδα παραγωγής έτοιμου σκυροδέματος, ενώ το λατομείο μεταφέρθηκε σε περιοχή των Ταπών. Βλέπετε η περιοχή οικοδομείται συνεχώς άρα ο θόρυβος και η πολλή σκόνη δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα ρύπανσης στους οικισμούς  Ρούσα Λίμνης και Μαρδατίου.

Τα αμμοχάλικα ήταν και συνεχίζουν και σήμερα να είναι, μια αναγκαιότητα για τον άνθρωπο. Μετά το νερό, η άμμος είναι η πιο περιζήτητη πρώτη ύλη στον κόσμο.

Όπως όμως προειδοποιεί ο ΟΗΕ, πλέον «στερεύει» εξαιτίας της αλόγιστης χρήσης της. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, σήμερα εξορύσσονται πάνω από 50 δισεκατομμύρια τόνοι άμμου και αμμοχάλικου ετησίως. Ποσότητα που αναλογεί σε περίπου 17 κιλά ανά άτομο την ημέρα και θα αρκούσε για να χτιστεί γύρω από ολόκληρη τη Γη ένα τείχος ύψους και πλάτους 27 μέτρων.

Αλλάζουν οι καιροί, αλλάζουν οι χρόνοι, αλλάζει η ζωή, άλλοι έρχονται κι άλλοι φεύγουν, «τα πάντα ρει και ουδέν μένει». Το μόνο πράγμα που παραμένει σταθερό είναι πως τα πάντα αλλάζουν.   Γειά σας!

                                ΓΙΑΝΝΗΣ  Κ. ΤΑΒΛΑΣ Δάσκαλος ο εκ Κριτσάς

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΜΑΣ

 

ΚΡΙΤΣΩΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ

ΦΑΣΚΟΝΕΡΟ, ΜΙΑ ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΗ  ΠΗΓΗ ΣΤΙΣ ΚΟΥΚΙΣΤΡΕΣ

 ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ

Αν ανατρέξουμε πολλά χρόνια πίσω, στην εκτενή  περιοχή της Κριτσάς,  θα εκπλαγούμε από την αφθονία των τρεχούμενων υπόγειων  νερών  που γέμιζαν πηγάδια ή σχημάτιζαν πηγές.

Αναφέρει γι’ αυτό στον ταξιδιωτικό του οδηγό που αφορά την κωμόπολη της  Κριτσάς αλλά και ολόκληρη την Κρήτη γενικότερα, ο Giuseppe Gerola, τα εξής:

Ανηφορίζοντας από τον κατάφυτο από ελιές, αμυγδαλιές, χαρουπιές κι άλλα δένδρα, κάμπο του χωριού και πλησιάζοντάς  το, τα ψηλά δένδρα, τα φυτά, η πυκνή γενικά βλάστηση, τα  πουλιά και τα τρεχούμενα νερά με εξέπληξαν. Τόση μεγάλη ήταν η αφθονία τους, τόση που  δεν το περίμενα, συνεχίζει. Παντού, μα παντού τρέχανε νερά και ποτίζονταν φυτά, δένδρα, κήπους, πολλούς κήπους!.

Ο Giuseppe Gerola , γεννήθηκε το 1877 και πέθανε το 1938 στην Ιταλία. Το 1900,το Ινστιτούτο επιστημών, γραμμάτων και τεχνών της Βενετίας τον έστειλε σαν επικεφαλής ενός ολόκληρου συνεργείου από ειδικευόμενα άτομα στην Κρήτη, με εντολή να μελετήσει, φωτογραφίσει και καταγράψει τα Ενετικά μνημεία σε όλο το νησί, προτού αυτά καταστραφούν από το χρόνο.

Πράγματι ο Γκερόλα έμεινε δύο χρόνια στην Κρήτη, αφού πήγε από το ένα άκρο της μέχρι το άλλο. Όταν τέλειωσε γύρισε πίσω στη Βενετία, όπου και έδωσε εις το Ινστιτούτο όλη την εργασία του, που με τόσο κόπο και φροντίδα είχε συγκεντρώσει. Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία του, το Ινστιτούτο έκδωσε χρονικό διάστημα από το 1905,μέχρι και το 1932,ένα θαυμάσιο έργο, που αποτελείται από 4 μεγάλους τόμους βιβλίων, σε μεγάλο σχήμα και σε χαρτί υπερπολυτελείας, με τον τίτλο ''Βενετικά μνημεία εις την νήσον Κρήτη''. Τα βιβλία αυτά εκδόθηκαν μόνο σε 500 αντίτυπα.

 

    

Ο Giuseppe Gerola

Τα χρόνια περνούσαν τα τρεχούμενα νερά  - πηγές λιγόστευαν κι εμείς ας αναφερθούμε στις πηγές – βρύσες, εντός και γύρω του χωριού, που συνεχίζουν έστω και λίγο να τρέχουν και διασώζονται  έως τις μέρες μας, όχι όμως και σε τόσο καλή κι αξιοπρεπή κατάσταση, για να μην πω ότι είναι προσβολή η κατάστασή τους.

 1. Την  απάνω βρύση κάτω από τον Κάστελλο, στα Περγιολίκια. 2. Στη Χανιώταινα, στην ιστορική είσοδο του χωριού μας, μέχρι το 1900 περίπου. 3. Στα Καββούσα, λίγο πιο κάτω από τη δεξαμενή του Κεφαλόβρυσου. 4. Στην είσοδο του χωριού στη θέση Κουτσουνάρι και 5. Την πηγή στο Φασκονερό.

Για την πηγή στο Φασκονερό αναφέρεται το σημερινό δημοσίευμα και αξίζει για ιστορικούς λόγους να ασχοληθούμε. Το Φασκονερό είναι ή ήταν, μια ξεχωριστή, σημαντική  πηγή του χωριού μας, που βρίσκεται καμμιά οκτακοσαριά μέτρα πέραν από τις Κουκίστρες.

Ένα ξεχωριστό νερό ελάχιστο σε ποσότητα σήμερα, (κυρίως τρέχει τους Χειμωνιάτικους μήνες), αλλά γνωστό στους κατοίκους από τα παλιά χρόνια για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, όπως αναφέρει η παράδοση, είναι το φασκονερό της Κριτσάς, που βρίσκεται κοντά στη συνοικία Κουκίστρες, όπως προαναφέραμε. Πήρε προφανώς την ονομασία του επειδή όταν  πίνει κανείς  από αυτό, νοιώθει μια ανεπαίσθητη σφακάδα και μια ελαφρά μυρωδιά φασκομηλιάς.

Πηγάζει κάτω από ένα μεγάλο βράχο της δύσβατης  πλαγιάς.

Οι παλαιότεροι πίστευαν ότι το νερό αυτό ήταν άριστο χωνευτικό, βοηθούσε στη θεραπεία του έλκους του στομάχου και ότι διέλυε ακόμη και τις πέτρες στα νεφρά.

 Λένε επίσης ότι εκτός από τις παραπάνω ιδιότητές του, το χρησιμοποιούσαν και στο ζύμωμα, γιατί, σύμφωνα πάντα με την παράδοση, όταν ζυμώνανε με το νερό αυτό για να κάμουνε ψωμί, ανέβαινε χωρίς προζύμι η ζύμη.

Συγκεκριμένα όπως μου διηγήθηκε η Παπαπέρενα (αναφέρει ο αείμνηστος Γ. Περάκης, Ραντολόγια, Γ ΄τόμος),  ότι ζύμωνε πάντοτε με φασκονερό τα πρόσφορα του παπά και γινότανε αφράτα και μοσχομυρισμένα.

Το νερό αυτό για να ζυμώνει κάθε φορά της το κουβαλούσαν, εκτός Κυριακές και σχολάδες, από τη μικρή πηγή μέσα σε μια μπουχλίτσα , (πήλινη κανάτα), έμπιστα γειτονόπουλα, που τα φίλευε κάθε φορά αναλόγως.

 Τους έδινε όμως αυστηρή παραγγελία να μη δώσουν στο δρόμο σε κανένα αν τους ζητούσε να πιεί νερό από τη μπουχλίτσα. Αν μάθαινε πως ήπιε κάποιος, το έχυνε και δεν το χρησιμοποιούσε, το θεωρούσε ακάθαρτο και ήταν γι’ αυτή σοβαρότατο αμάρτημα να ζυμώσει πρόσφορα με ένα τέτοιο μολυσμένο νερό.

Με μια σας επίσκεψη τώρα, (αν και δύσκολο να βρεις και να διαβείς το μονοπάτι που σε φέρνει ως εκεί), η παλιά αυτή ξεχωριστή πηγή θα δείτε, ότι  δεν τρέχει το παλιό θεραπευτικό γάργαρο νερό της. Δεν μπορείς να δροσίσεις το πρόσωπό σου ή να ξεδιψάσεις. Τρέχει πολύ λίγο χρόνο, μόνο το Χειμώνα όπως γράψαμε παραπάνω   κι ένας σωλήνας και λάστιχο τοποθετημένο από κάποιο, παίρνει το νερό και  το χρησιμοποιεί φαίνεται για πότισμα του κηπάκου του, πιο κάτω προς το φαράγγι της Κριτσάς.

Κι έτσι η πηγή στο Φασκονερό σχεδόν έχει αχρηστευτεί. Σε λίγο θα είναι μια ανάμνηση και οι νεότεροι θα ακούνε γι’ αυτή και θα ρωτάνε που βρισκόταν.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι παλαιότερα η κάτοικοι της  συνοικίας Κουκίστρες,  έπαιρναν και κουβαλούσαν από εκεί νερό για τις ανάγκες τους. Τόσο σημαντική και χρήσιμη υπήρξε αυτή η πηγή για τους κατοίκους της συνοικίας, αφού το νερό του Κεφαλόβρυσου δεν επαρκούσε, όχι και πολύ παλιά από σήμερα.

Ποιος κατασκεύασε τη δεξαμενή και τοποθέτησε και την πεσμένη σήμερα πορτούλα, για την διατήρηση του νερού καθαρού, δε γνωρίζω.

 Αυτό που μου πληροφόρησε η αγαπητή χωριανή μας, κα Θεόκλητη Ζαχαργιά, μόνιμος κάτοικος της συνοικίας, επί Προεδρίας του Γιάννη Σιγανού (Ζέρβα), στην Κοινότητα του χωριού μας, φρόντισε και  τοποθετήθηκαν  σωλήνες με έξοδα των κατοίκων κι ήρθε το νερό σε μια εξωτερική βρύση. Από εκεί έπαιρναν νερό οι κάτοικοι για τις ανάγκες τους, μέχρι που τροφοδοτήθηκε η δεξαμενή μας με περισσότερο νερό από γεώτρηση και τροφοδοτήθηκαν όλα τα νοικοκυριά.

Άλλο ένα ιστορικό στοιχείο του χωριού μας, μας καλεί να το προστατέψουμε.

Όσο περνούν τα χρόνια όλο και περισσότερα από αυτά που θυμίζουν την παλιά   Κριτσά,  αφήνονται στην αδιάκοπη φθορά του χρόνου,  με την αδιαφορία ή με τις παρεμβάσεις τους οι άνθρωποι αλλοιώνουν ή καταστρέφουν εντελώς! 

ΠΑΛΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΡΙΤΣΑ

 

ΚΡΙΤΣΩΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ

ΟΙ ΞΥΛΟΚΟΠΟΙ (ΞΥΛΑΔΕΣ), ΤΑ ΞΥΛΟΚΑΜΙΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΡΒΟΥΝΙΑΡΗΔΕΣ, ΣΤΗΝ ΚΡΙΤΣΑ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

Ο ξυλοκόπος και η εμπορία των καυσόξυλων

Ο ξυλοκόπος ή ξυλάς,  όπως λέγεται αλλιώς, κατατάσσεται στα παραδοσιακά επαγγέλματα, που όχι μόνο άντεξαν στο χρόνο, αλλά ίσως είναι και πιο περιζήτητα από ποτέ.

Η οικονομική κρίση και η συνεχώς αυξανόμενη τιμή του πετρελαίου, οδήγησε τον κόσμο στο τζάκι και στην ξυλόσομπα, ως μέσο θέρμανσης.  Επακόλουθο είναι να χρειαζόμαστε όλο και μεγαλύτερες  ποσότητες ξύλου και μάλιστα σε μια εποχή, κατά την οποία, οι δασικές εκτάσεις συνεχώς μειώνονται και η εκμετάλλευση όσων υπάρχουν στην Ελλάδα, δεν είναι αρκετά αποδοτική.

Ξυλοκόπος, είναι αυτός που κόβει ξύλα από το δάσος, για βιοποριστικούς λόγους. Ένα πολύ παλιό επάγγελμα κατά το οποίο όχι μόνο έκοβε τα ξύλα αλλά τα μετέφερε και στον τόπο κατανάλωσής τους. Έκοβε ξύλα από μικρούς θάμνους, μέχρι κορμούς δέντρων, ανάλογα με τις ανάγκες που ήθελαν να καλύψουν. Στη συνέχεια τα φόρτωναν στα γαϊδουράκια και στα άλογα και κατευθύνονταν στο χωριό αλλά κυρίως στην πόλη, για να τα πουλήσουν.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ

 

                        ΚΡΙΤΣΩΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ

Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος Κριτσάς.

Το παλιό μοναστήρι και  προσφυγικός οικισμός, άλλο ένα σημαντικό μνημείο, χρειάζεται την προστασία μας!

Ακολουθώντας τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο από Κριτσά, προς το γειτονικό μας Κρούστα και περί τα 2,5 χιλιόμετρα, συναντάς μπροστά σου τον άλλοτε προσφυγικό οικισμό του Θεολόγου.

 Καμιά δεκαριά παλιά σπίτια άλλοτε κατοικίες των εκ Μικράς Ασίας εκδιωχθέντων οικογενειών (Κυριαζή, Κάργατζη, Μπούσδογλου, Μάπα, Βελόπουλου, Πασσά  ………).

Εδώ η εκκλησία τους παραχώρησε το 1925, τα άλλοτε κελιά και τα χωράφια του Μοναστηριού, του Ιωάννου Θεολόγου, (ιδρύθηκε τη Β’ Βυζαντινή περίοδο και λειτούργησε μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα),  για να ακουμπήσουν τη ζωή τους. Κάνοντας διάφορες εργασίες για τα προς το ζην, έζησαν μέχρι τα βαθιά τους γεράματα κι απέκτησαν αρκετά παιδιά.

Στις μέρες μας δυο φώτα βλέπεις τα βράδια αλλά εποχιακά, (αδελφοί Δημήτρης και Γεώργιος Μπούσδογλου, απόγονοι) ,να φωτίζονται τα σπίτια τους, για  να θυμίζουν κάτι από την εικόνα από τα  παλιά   χρόνια, τότε που ο οικισμός έσφυζε από ζωή.

Ανάμεσα σε δυο πηγές βρίσκεται ο οικισμός, αλλά η μια καταστράφηκε με τη διαπλάτυνση του δρόμου και η δεύτερη με δυσκολία «βγάζει» το Καλοκαίρι.  Αυτές τροφοδοτούσαν με νερό τις εκεί οικογένειες. Πριν λίγα χρόνια συνδέθηκε ο οικισμός με το ηλεκτρικό ρεύμα κι έτσι βγήκε από τα σκοτάδια. Δυο πινακίδες μπορούν να τοποθετηθούν ακόμη για να ενημερώνουν τους ξένους περαστικούς.

Στη μέση του οικισμού ξεχωρίζει κατάλευκος ο τρίκλιτος και τριμάρτυρας ναός, με το μεσαίο κλίτος να είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο  (εορτή 26 Σεπτεμβρίου), ενώ τα άλλα δύο είναι αφιερωμένα στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα - Αφέντη Χριστού, (εορτή 6 Αυγούστου) και στον Άγιο Χαράλαμπο (εορτή 6 Φεβρουαρίου).

Ο ναός ιδρύθηκε γύρω στο 1211 και θεωρείται σημαντικό δείγμα της τοπικής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής

 Και τα τρία κλίτη είναι καμαροσκεπή και συνδέονται εσωτερικά με χαμηλά τοξωτά ανοίγματα και ένα εγκάρσιο τμήμα στα δυτικά. Ο ναός έχει εισόδους βόρεια και νότια με ελαφρώς οξυκόρυφα ανακουφιστικά τύμπανα. Όλα του τα ανοίγματα, θυρώματα, παράθυρα και αγιοθύριδα κοσμούνται με λιθανάγλυφα πλαίσια.

Ο ναός ακόμα κοσμείται με τοιχογραφίες που χρονολογούνται με επιγραφή στα 1347 – 1348. Η μονή αναφέρεται με δικό της μετόχι, περιουσία και διοικητική εξάρτηση από τη μονή Τοπλού, στην οποία υπήχθη κατά το 16ο ή 17ο αιώνα. Υπάρχουν αναφορές για το μοναστήρι και τους μοναχούς του σε έγγραφα του 19ου αιώνα.

Το παλαιότερο χρονολογικά στοιχείο του Θεολόγου είναι ο θεωρούμενος θαυματουργός σταυρός λιτανείας που προέρχεται από τη μονή και σήμερα φυλάσσεται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, ο οποίος χρονολογείται μάλλον στο 13ο αιώνα.

 Όπως όλα τα μοναστήρια του Μεραμβέλλου υπήρξε ορμητήριο επαναστατικών εξορμήσεων κατά την τουρκοκρατία και διαλύθηκε το 1905.

Η Μονή Θεολόγου λόγω της ορεινής απόκεντρου και φύσει οχυρής θέσης (τότε δεν περνούσε ο δρόμος Κριτσάς -Κρούστας), διαδραμάτισε σπουδαιότατο ρόλο, ιδίως στις διάφορες Κρητικές επαναστάσεις. Στο Μοναστήρι εύρισκαν περίθαλψη και τροφοδοσία οι διαβιούντες στα γύρω βουνά χαϊνιδες (αρματωλοί) οι οποίοι ήταν ο φόβος και ο τρόμος των Αγάδων των πεδινών χωριών.

Η παράδοση αναφέρει ότι ένας Τούρκος, που πυροβόλησε την εικόνα του αγίου Ι. θεολόγου, έχασε το μάτι του από τη δική του σφαίρα, που κτυπώντας την εικόνα γύρισε και του βγαλε το μάτι.

 Άλλη παράδοση αναφέρει ότι κάποιος που πήγε να κλέψει ένα μελίσσι του αγίου, έμεινε καθηλωμένος πάνω στο μαντρότοιχο με τη διψέλη (κυψέλη) στον ώμο μέχρι το πρωί που πήγε ο ηγούμενος και με δεήσεις τον ελευθέρωσε.

Η εκκλησία του Θεολόγου με τις ωραίες παλιές εικόνες και αγιογραφίες εθεωρείτο πάντοτε  από τις πλέον θαυματουργές εκκλησίες της περιοχής και γι' αυτό και σήμερα ακόμη εορτάζεται με μεγάλη ευλάβεια από τους κατοίκους της Κριτσάς.

Και μια ιστορία από τα ραντολόγια του Κριτσώτη, αείμνηστου δασκάλου και λαογράφου, Γεωργίου Περάκη

Εκειά στο μοναστήρι, στην ανατολική ντου πλευρά, είναι και σήμερα ακόμη ένας πρίνος που ισκιάζει το μοναστήρι.

 Ένας Κριτσώτης μια φορά επήγε μ’ ένα σάρακα να καθαρίσει τον πρίνο και να κόψει ένα κλώνο που κατέβαινε μιαολιά  χαμηλά.

Αρχινά να σαρακίζει. Μα μια κοπανιά εκιά που σαράκιζε, επιάστηκε η χέρα ντου και ούτε ομπρός , ούτε πίσω ο σάρακας!

 Εφοβήθηκε ο κακομοίρης και παράτησε μεσοκομμένο τον κλώνο. Δεν τον επόκοψε γιατί δεν ήθελε φαίνεται ο Άγιος. Η χέρα ντου η δεξά που βάστανε το σάρακα επρήστηκε και ήκαμε ένα μήνα να ξεπρηστεί για να δουλέψει.

Ο κλώνος κιοσάς δεν εξεράθηκε, μα ήδεσε εντελώς και επόμεινε εφτάγερος στη θέση ντου. Στις μέρες μας ζει και βασιλεύει και οι περαστικοί απολαμβάνουν τη δροσιά του.

 

Ο τόσο σημαντικός ναός, παρά  την ιστορία  και την αρχαιολογική σπουδαιότητά του, οφείλουμε  να παραδεχτούμε ότι με μια επίσκεψη και με την πρώτη ματιά του ο επισκέπτης δε θα νιώσει και τόσο ευχάριστα.

Έχει εμφανή σημάδια φθορών λόγω του χρόνου, των καιρικών συνθηκών και την παραμέλησή μας.

 Οι τοίχοι έχουν υποστεί ρηγματώσεις , η υγρασία έχει καταστρέψει τοιχογραφίες και η κατάσταση πίσω από το ναό δεν περιγράφεται. Ερείπια τα παλιά κελιά κι  ένας ψηλός τοίχος που ορθώνεται ακόμη, κινδυνεύει πέφτοντας να δημιουργήσει μεγάλη ζημιά στο ναό.

Τέτοια προβληματική εικόνα παρουσιάζει αυτό το αξιόλογο μνημείο του χωριού μας αλλά και της ευρύτερης περιοχής.

Εγώ σαν ενεργός πολίτης της Κριτσάς αυτά τα ολίγα έχω να πω και όποιος έχει αρμοδιότητα ας μεριμνήσει για τη σωτηρία του. Φανταστείτε μια συνολική ανάπλαση ναού , σπιτιών και γενικά ευπρεπισμό του γύρω χώρου.

 Η Κριτσά θα αποκτήσει αμέσως άλλον ένα μαζί με την Παναγία Κερά, αξιολογότατο θρησκευτικό τουριστικό προορισμό, με πολλαπλά οφέλη για το χωριό μας.

Κύριοι, δεν υπάρχουν περιθώρια χρόνου για τη σωτηρία του μνημείου. Έχουμε καθήκον, υποχρέωση να διασώζουμε ότι μας κληροδότησαν οι πρόγονοί μας κι εμείς να τα αφήνουμε παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές.

                        ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΑΒΛΑΣ Δάσκαλος, ο εκ Κριτσάς

 

 

 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

 

1.

ΕΠΕΤΕΙΑΚΗ ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ

Κυριακή 14 Μαϊου 2023

Πανοσιολογιότατε, Πρωτοσύγκελλε της Ιεράς Μητροπόλεως Πέτρας και Χερρονήσου, σεβαστοί μας πατέρες, κύριε βουλευτή ,κύριε Αντιπεριφερειάρχη, κύριε Δήμαρχε, κύριοι Αντιδήμαρχοι, κύριε Πρόεδρε του Τοπικού Συμβουλίου, κύριε Πρόεδρε του Πολιτιστικού μας Συλλόγου ΛΑΤΩ, κύριε Βάρδα επίτιμε πρόεδρε, κυρίες και κύριοι εκπρόσωποι των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών, κύριοι εκπρόσωποι συλλόγων, κύριε Κλώντζα υποψήφιε βουλευτή, αγαπητοί χωριανοί και φίλοι μας , αγαπητοί μας εκπαιδευτικοί, αγαπητά μας παιδιά.

1823 – 2023

Φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη μάχη στην Κουτάραντο, και μου έλαχε ο κλήρος και η τιμή, να εκφωνήσω τον πανηγυρικό και να θυμηθούμε όλοι μαζί, όλα όσα διαδραματίστηκαν το Γενάρη του 1823, σ’ αυτόν εδώ το χώρο και μπροστά στο φιλότεχνο μνημείο της ηρωίδας της Κριτσάς - της Ροδάνθης.

ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ- ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

             ΕΔΩ ΤΑ ΚΑΛΑ ΑΡΔΑΧΤΙΑ- ΤΥΛΙΓΑΔΙΑ- ΣΦΕΝΤΙΛΙΑ- ΧΤΕΝΙΑ – ΑΝΕΜΕΣ

                                            Ο ΠΕΤΡΟΝΙΚΟΛΑΣ Ο ΤΥΛΙΓΑΔΑΣ

Γράφει ο Γιάννης Κ. Ταβλάς

    Πρόσφατα ανακοινώθηκε από μια ομάδα γυναικών της Κριτσάς, η δημιουργία λειτουργίας συνεταιρισμού υφαντικής, για παραγωγή κι εμπορία κάθε είδους υφαντού.

 Υφαντά βεβαίως,  που θα διακρίνονται για τα σχέδια και την ποικιλία τους, εμπνευσμένα από τις δημιουργίες εκείνες, των γιαγιάδων και προγιαγιάδων μας.

 Είναι μια πολύ σημαντική ιδέα – πρωτοβουλία, σ΄ένα χωριό σαν το δικό μας, όπου παλαιότερα σε κάθε νοικοκυριό υπήρχε η ανάγκη να λειτουργεί ένα αργαστήρι (αργαλειός).

Στόχος μας  επίσης όπως τονίζει η ανακοίνωση πλην της παραγωγής  κι εμπορίας υφαντών  είναι  η κατάρτιση και η εκπαίδευση γυναικών αλλά πρωτίστως και η διατήρηση , προβολή και ανάδειξη  της παραδοσιακής υφαντικής  ως βασικού στοιχείου της ζωής του χωριού μας.