Παρασκευή 31 Δεκεμβρίου 2021

Για όσους δεν επιζούν, ας είναι η μνήμη τους αιωνία!


 

Η ΚΡΗΤΣΑ ΜΑΣ, ΣΕ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ!


Διήγηση-περιγραφή

Αικατερίνης Γ. Κουτάντου – Φιρφιράκη, το έτος 2004





Ναι η Κρητσά μας είν’ όμορφη κι έχει πολλά σοκάκια,

δυσκολοπέραστα στενά και παλαιά σπιτάκια.




Που στεγασμένα τάχουνε με όμορφα δοκαράκια

και έχουνε και τσι γωνιές καλοκτισμένα τζάκια.


Και παραθιές με το πηλό, ομορφοκαμωμένες

και τσείχανε με τσι βουτσές πιτήδεια αλειμμένες.


Τρίτη 14 Δεκεμβρίου 2021

ΠΩΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΠΛΑ ΣΚΑΠΤΙΚΑ, ΦΤΑΣΑΜΕ ΣΤΑ 4Χ4 ΑΓΡΟΤΙΚΑ.

 

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΚΑΦΤΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΙΚΥΚΛΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΙΤΣΑ

Οι μηχανές που άλλαξαν την ζωή των Κρητικών

Γράφει ο ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΑΒΛΑΣ

    Πόσοι θυμάστε το θρυλικό τρίκυκλο Μινώταυρος - βασικό μεταφορικό μέσο τη δεκαετία του

70, αλλά και νωρίτερα στα χωριά μας;

 









O Δαβράδος Μανώλης  


                                                         O  Σκουλικάρης Γιάννης

    Η καλλιέργεια της γης πέρασε ανά τους αιώνες από κάποια στάδια.

    Οι πρώτοι άνθρωποι έσκαβαν τη γη, με σκληρά μυτερά ξύλα, ή με μυτερές πέτρες. Κάποια στιγμή ανακάλυψαν το χαλκό και το σίδερο και με αυτά έφτιαξαν τα πρώτα σκαπέτια ( αξίνες).

    Δύσκολη όμως χειρονακτική δουλειά, μέχρι που σκέφτηκαν να κατασκευάσουν το αλέτρι (άροτρο) και με τη βοήθεια των ζώων, όργωναν τη γη.


    Τώρα η καλλιέργεια της γης, γινόταν ευκολότερα. Ως γνωστόν ο άνθρωπος συνεχώς πειραματιζόταν ψάχνοντας τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του .

    Έτσι επινόησε κάποια εποχή το μηχανοκίνητο σκαπτικό. Απλό στην αρχή αλλά ένα πολύ σημαντικό δημιούργημα. Τώρα η γη σκαβόταν πιο άνετα και πιο γρήγορα. Επιπλέον είχαμε και αύξηση της παραγωγής.

Δε σταματάει μέχρι εδώ. Πως να μεταφέρει τα χρειαζούμενα στο χωράφι και στο σπίτι; Έτσι σκέφτηκε να προσθέσει μια καρότσα στη σκαφτική μηχανή του και να έχει μια οικονομική μεταφορική λύση.

    Έτσι κι έγινε! Το σκαφτικό με την καρότσα μπήκε στη ζωή του αγρότη για πολλά χρόνια και το εξυπηρετούσε αφάνταστα. Γέμισαν τα χωριά από αυτά τα απλά αλλά τόσο χρήσιμα “εργαλεία”.

                        Τα φουρκόνια στη ζωή μας

    Αλλά αν θέλουμε να μιλήσουμε αντικειμενικά, μεταπολεμικά, ένα από τα βασικά μέσα μεταφοράς στην Ελλάδα, είναι τα φουρκόνια .Τα φουρκόνια δούλεψαν σκληρά όχι για ψυχαγωγία ,(βόλτες ή αγώνες ταχύτητας), αλλά για την επιβίωση των κατόχων τους!

    Αλλά τι είναι τα φουρκόνια και πώς ξεκίνησε η ιστορία;

    Ένας βασικός λόγος την εποχή εκείνη ήταν η έλλειψη φορτηγών δημοσίας χρήσεως! Οι μόλις 1817 άδειες που δόθηκαν ως το 1950 αδυνατούσαν να καλύψουν τις μεταφορικές ανάγκες μιας χώρας που έβγαινε από λαβωμένη από έναν παγκόσμιο πόλεμο και ήταν στη φάση της ανοικοδόμησης.

    Εκτός αυτού, ένα φορτηγό δημοσίας χρήσης κόστιζε αρκετά χρήματα, που ένας μέσος μεροκαματιάρης μικροεπαγγελματίας δεν είχε να διαθέσει, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις δε το χρειαζόταν κιόλας! Τι να το έκανε κοτζάμ φορτηγό ένας αγωγιάτης στην ύπαιθρο ,ή ένας γαλατάς στην πόλη;

    Η πρώτη γενιά φουρκονιών στην πατρίδα μας, ξεκινά σύμφωνα με τον Μιχάλη Αρβανιτόπουλο το 1943, δεκάδες κομμάτια παρήχθησαν απο τον Μπάμπη Βατίστα δημιουργό αργότερα της μάρκας BABIS από το 1950.










       Ο Δαβράδος Μανώλης με τη γυναίκα του                            

                                                                             O  Δετοράκης Νικόλαος

    Όχι πώς ήταν και πάλι εύκολο να βρεθούν χρήματα και για αγορά μηχανής. Πάντως ,όπως λένε και παλαιότεροι, όποιος είχε μηχανή ή φορτηγό, ζούσε άνετα γιατί του εξασφάλιζε τα προς το ζην. Προκειμένου να καλυφθούν αυτές οι ανάγκες παραγωγής, κάποιοι ιδιώτες μηχανικοί ή και μεγαλύτερες βιοτεχνίες στράφηκαν στη μόνη πηγή που ήταν διαθέσιμη και με μικρό κόστος: Στις πρώην στρατιωτικές μοτοσυκλέτες! Τουλάχιστον έτσι ξεκίνησε η ιστορία.

    Γι’ αυτή την ιστορία, ο μύθος λέει πώς η λέξη προέρχεται από την ιταλική furgone, που μεταφράζεται ως “σκευοφόρος”.

    Έτσι ονόμαζαν οι Ιταλοί στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τρίκυκλες μοτοσυκλέτες ,αλλά και τετράτροχα μικρά αυτοκίνητα με πλατφόρμα πίσω που μετέφεραν στρατιώτες και πολεμικό υλικό. Φουρκόνια κατασκεύαζε η Moto Guzzi ήδη από το 1928, που στη μορφή ήταν πολύ κοντά σε αυτά της μεταπολεμικής Ελλάδας.

    Από κει πάρθηκε προφανώς η ιδέα της μετατροπής στην Ελλάδα, αλλά ο βαθμός που η ιδέα αυτή θα έβρισκε εφαρμογή εδώ, μάλλον δεν είχε περάσει από το μυαλό κανενός Ιταλού!
Σε γενικές γραμμές η μετατροπή έχει ως εξής: παίρνουμε το μπροστινό μέρος μιας μοτοσυκλέτας, στην οποία προσαρμόζουμε πίσω ένα  χώρο μεταφοράς, με διαφορικό πίσω αυτοκινήτου, όπως και τροχούς, αλλά και κιβώτιο ταχυτήτων σε πολλές περιπτώσεις, ιδίως αργότερα.

    Χρόνο με το χρόνο η απλή αυτή κατασκευή γινόταν πιο τέλεια.

    Ενώ δηλαδή στα φουρκόνια στην αρχή, τοποθετήθηκε απλός μουσαμάς, αργότερα τοποθετήθηκε μεταλλικό πλαίσιο για την ανάγκη της δημιουργίας καμπίνας.

    Αργότερα αντικατέστησαν τον κινητήρα μηχανής με αυτόν αυτοκινήτου, και ταυτόχρονα ξεκίνησε και η αντικατάσταση χειριστηρίων μοτοσυκλέτας με συστήματα από αυτοκίνητο, και η κανονική διαμόρφωση πλαισίου.

    Έτσι φτιάχτηκε η τρίκυκλη μεταφορική μηχανή.

    Η ανοικοδόμηση ενός ολόκληρου έθνους δε θα ήταν υπερβολή να πούμε πώς στηρίχτηκε εν μέρει πάνω σε αυτές τις ιδιότυπες μοτοσυκλετιστικές κατασκευές, μαζί με τις τρίκυκλες με τα πατεντιάρικα καλάθια στο πλάι.

    Σκεφτείτε πώς μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 60, η συντριπτική πλειοψηφία των μοτοσυκλετών στη χώρα μας ήταν μεταφορικές “επαγγελματικές”. Γι’ αυτό και σε πολλές ανακατασκευασμένες και μη, σήμερα, παρ’ όλο ούτε φουρκόνια είναι, ούτε καλάθια έχουν στο πλάι, τα χαρτιά του υπουργείου,τις αναφέρουν ως τρίκυκλες.

Και λίγη ιστορία

    Οι πρώτοι που επινόησαν και μπήκαν στην κατασκευή – παραγωγή στην Κρήτη ήταν της εταιρίας “Μινώταυρος” με τις εγκαταστάσεις της στο Ηράκλειο.

            Οι ιδρυτές της εταιρείας σκαφτικών και τρικύκλων Μινώταυρος”

O Μιχαήλ Σαριδάκης                                


O Αθανάσιος Βιδάκης

        Δεκαετία του 1970. Πραγματοποιείται μια μεγάλη βιοτεχνική επανάσταση στην Κρήτη με τη διάδοση των 2 προϊόντων που παρήγαγαν δυο χαρισματικοί άνθρωποι.

    Η Εταιρία Μινώταυρος με έδρα στο Ηράκλειο, κατασκεύασε και διέδωσε στην κρητική ύπαιθρο, τα πρώτα σκαφτικά τρακτεράκια όπως και το μεταφορικό τρίκυκλο Μινώταυρος.

Έξυπνη και οικονομική λύση για τους αγρότες .Μεταφορά Προϊόντων αλλά και των ίδιων από τα χωριά τους στην πολιτεία .

Το κάθε χωρίο είχε αποκτήσει 2-3 Μινώταυρους τη δεκαετία του 70 συνήθως κόκκινου χρώματος

    .Οι Οδηγοί των τρίκυκλων αυτών ήταν φοβερά επικίνδυνοι οδηγικά και δεν έλειψαν τα ατυχήματα.

Η έλευση των δυο αυτών προϊόντων έφερε επανάσταση στον αγροτικό τομέα της Κρήτης και βοήθησε πολύ στις μεταφορές αλλά και στην καλλιέργεια της γης.

    Έως τότε η καλλιέργεια της γης γινόταν χειρωνακτικά και παρόμοια μηχανήματα ήταν εντελώς άγνωστα στους Κρήτες αγρότες.

  Το πρώτο τους μηχανουργείο βρισκόταν στην “Καινούργια Πόρτα” στη Λεωφ. Νικ. Πλαστήρα εντός  των ενετικών τειχών του Ηρακλείου .

    Όταν μετά από λίγο ασχολήθηκαν με τα σκαπτικά μηχανήματα,ενοικίασαν και δεύτερο  κατάστημα  στην λεωφόρο Θερίσσου στο Ηράκλειο για να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά ως  συνεργείο επισκευών για αυτά. 

    Στα πρώτα σκαπτικά που κατασκεύαζαν τοποθετούσαν τετράχρονο κινητήρα BSA.

    Οι επιλογές ήταν πολύ περιορισμένες την εποχή εκείνη και οι κινητήρες αυτοί είχαν προβλήματα ελλιπούς λίπανσης λόγω της ανώμαλης μορφολογίας του εδάφους της Κρητικής υπαίθρου που παρουσίαζαν τακτικά φθορές στον διωστήρα τους.

    Αυτό τους ανάγκασε μετά από λίγο να στραφούν σε πιο αξιόπιστη λύση που δεν ήταν άλλη από τους δίχρονους γερμανικούς κινητήρες Fichtel & Sachs.

                                Κι άλλες Κρητικές εταιρείες

    Υπήρξαν βέβαια στην πορεία κι άλλες Κρητικές εταιρείες οι οποίες δραστηριοποιήθηκαν στην κατασκευή σκαφτικών και τέτοιων ιδιόρρυθμων τρίκυκλων που όργωσαν την Κρητική γη.

    Τέτοιες ήταν οι:

Η ΚΡΟΝΟΣ, υπήρξε κρητική εταιρία αγροτικών μηχανημάτων κάθε είδους και από τις μεγαλύτερες σε πανελλήνια κλίμακα, η οποία κατασκεύαζε εκτός από το σασί και τα υπόλοιπα τμήματα. Bέβαια η εταιρία παρήγαγε και αγροτικά και σκαφτικά μηχανήματα.

Η ΚΝΩΣΣΟΣ. Μια από τις κύριες εταιρίες αγροτικών μηχανημάτων και οχημάτων τις οποίας τα προϊόντα συναντώνται σχεδόν όπου υπάρχει αγροτικός Κόσμος στην Ελλάδα ήταν και η ΚNOSSOS - ΚΝΩΣΣΟΣ, η οποία παρήγαγε τον κρητικό τύπο οχήματος σε τρίκυκλες και τετράκυκλες εκδόσεις με κανονικό συνήθως τιμόνι, όπως επίσης και σκαπτικά μηχανήματα. Παράλληλα δημιούργησε και εκδόσεις ελαφρών φορτηγών.

Η ΜΙΝΩΣ. Μια άλλη σημαντική εταιρία με έδρα το Ηράκλειο της Κρήτης που φέρει χαρακτηριστικά και το Κρητικό όνομα είναι και η ΜΙΝΩΣ - MINOS η οποία ξεκίνησε την δεκαετία του 1970 τον κρητικό τύπο αγροτικών οχημάτων τα οποία πουλήθηκαν σε όλη την Ελλάδα.

Η ΤΑΛΩΣ. Με το όνομα ΤΑΛΩΣ CRETA DIESEL άλλη μια  εταιρία που παρήγαγε την δεκαετία του 1970 σε μεγάλη ποικιλία, ακολουθώντας την κρητική σχολή σχεδιασμού.

Η ΦΑΙΣΤΟΣ . Άλλη μια εταιρία κατασκευής αγροτικών μηχανημάτων αλλά και σκαπτικών και μεταφορικών οχημάτων υπήρξε η ΦΑΙΣΤΟΣ.

Φουρκόνι ήταν κι το καλογυαλισμένο Zundapp KS 750, το περιπλανώμενο στις γειτονιές των πόλεων και των χωριών, με φορτωμένη την καρότσα του, με τις πραμάτειες των μικροπωλητών.

Αξέχαστο θα μου μείνει το Zundapp και η φωνή του μακαρίτη Αρετάκη, ο οποίος συχνά ερχόταν στην Κριτσά από τον Άγιο Νικόλαο κι ανέβαινε βογκώντας στην ανηφόρα της Παναγίας, φορτωμένος με βούπα και με σαρδέλα.

Να και ο μακαρίτης Μανώλης Πεδιώτης ο ντελάλης του χωριού, ξεκίνησε να διαλαλεί στους χωριανούς, την έλευση του Αρετάκη.


Στην Κριτσά, το χωριό μου

    Δε λησμονώ τον χαρακτηριστικό ήχο της εξάτμισης του δίχρονου κινητήρα ζακς του σκαφτικού αλλά και τον καπνό από τα λάδια του καυσίμου, όπως δε και τους 50χρονους της εποχής περίπου οδηγούς των τρίκυκλων, που με ιδιαίτερο καμάρι και χαρακτηριστικό στυλ, οδηγούσαν τα ιδιόρρυθμα και θορυβώδη εκείνα τρίκυκλα.

    Στο χωριό μου, την Κριτσά Λασιθίου, κυκλοφόρησαν από τη 10ετία του 70 και ύστερα, αρκετά σκαφτικά ,που έκαμαν τη ζωή των αγροτών ευκολότερη, αλλά και αρκετά τρίτροχα με την καρότσα πίσω τους.

    Τα δούλεψαν αυτά τα μηχανήματα, επί πολλά χρόνια οι Κριτσώτες, αλλά σιγά σιγά παρά την τελειοποίησή τους εγκαταλείφθηκαν αφού στην πορεία κυκλοφόρησαν πιο σύγχρονα σκαφτικά και τρακτέρ όπως και τα μικρά ή μεγαλύτερα 4Χ4 φορτηγά, αγροτικά.

    Σήμερα τέτοια σκαφτικά ή και πιο σύγχρονα υπάρχουν μερικές 10δες στην Κριτσά για τις ανάγκες των αγροτών. Αντίθετα ελάχιστα υπάρχουν ακόμα σε λειτουργία , ίσως 2,3 σκαφτικά από αυτά με την καρότσα πίσω τους και 1,2 τρίκυκλα μινώταυρος ( με κλειστό χώρο καμπίνας οδηγού, παροπλισμένα βέβαια).

    Ας κάνουμε μια αναδρομή στα περασμένα χρόνια, στην προσπάθειά μας να θυμηθούμε τους χωριανούς μας που κατείχαν συνέχεια ή για ένα διάστημα σκαφτικό, με καρότσα (τρίκυκλο), ή με κάποιο κουβούκλιο:

Μπρόκος Μανώλης (κυκλοφορούσε μέχρι πρόσφατα), Αφορδακός Μιχάλης, Δετοράκης Νικόλαος (φωτό) , Σκύβαλος Γεώργιος, (Βασιλογιώργης) , Σκουλικάρης Ιωάννης Νικ. (φωτό), Ζαχαργιάς Εμμανουήλ (Σωμαράς), Σγουρός Νικόλαος Μιχ. (κυκλοφορεί ακόμη), Διαλυνάς Γεώργιος (Πουρής), Κοκκίνης-Σφακιανάκης Μιχαήλ, Φανουράκης Φώτης, Δαβράδος Σωτήρης, Δαβράδος Εμμ. Μιχ. (Κουρέας), Αφορδακός Εμμ. (Τόμης), Σγουρός Εμμ. (Περιμένης), Μαρκάκης Νικόλαος Φ. , Κλώντζας Εμμ., Σκύβαλος Ιωάννης Γ. , Επιτροπάκης Εμμ. (Ξυλουργός), Αφορδακός Μιχαήλ Νικ., Σουλαδάκης Γεώργιος, Τζανάκης Δημήτριος Εμμ. (σκοτώθηκε στον Ξηρόκαμπο οδηγώντας το τρίκυκλο), Τζανάκης Γεώργιος Εμμ. (Λιμενάρχης) , Σγουρός Μιχαήλ (Τσακής), Σκουλικάρης Γεώργιος Κων. (Τσαγκάρης), Λιανάς Ιωάννης Εμμ. (Λιανοχοχλιός), Σγουρός Γεώργιος Μιχ. (Γκορμπατσώφ), Μασσάρος Γεώργιος Μιχ. (Ασφαλέας), Αλέξης Εμμ. Νικ. (Λαδικός), Αλέξης Μιχαήλ Στερεού, Κυριάκος Κων/νος, Κυριάκος Νικόλαος , Ζαχαριάς Γεώργιος Νικ.(Πετσάς), Ταβλάς Κων/νος Ι., Ατσαλής Μιχάλης, Κλώντζας Νικόλαος (Κανάκης) και Δαβράδος Μανώλης (φωτό).

    Πέραν όμως των ανωτέρω ιδιόρρυθμων τρίκυκλων, τα οποία επί το πλείστον οι ιδιοκτήτες τους τα χρησιμοποιούσαν, άλλοτε για να οργώνουν κι άλλοτε για τις αγροτικές και όχι μόνο μεταφορές τους, υπήρξαν και κάποιοι χωριανοί μας, που διέθεταν κάποιου διαφορετικού τύπου τρίκυκλες μηχανές κι ασκούσαν το επάγγελμα του μεταφορέα κι εξυπηρετούσαν επί χρόνια επί αμοιβή τους Κριτσώτες.

    Οι μηχανές αυτές, λόγω μεγέθους, μπορούσαν να μπαίνουν στα στενά του χωριού μας και κατά τις επιδιορθώσεις των παλιών οικιών φόρτωναν τα μπάζα και τα μετέφεραν εκτός.

    Μάλιστα για κάθε αγώι, (όπως μου είπε γεροντότερος), την εποχή εκείνη έπαιρναν 20 δραχμές, με το μεροκάματο του εργάτη να είναι 100 δραχμές!














    Ας θυμηθούμε τα ονόματά τους: Δατσέρης Μανώλης, Κερούλης Μανώλης, Μασσάρος Μανώλης, Ψύλλος Μανώλης, Κουτσάκης Βαγγέλης, Κωστής Μαστορής, Τζιρής Μανώλης , Ταβλάς Γεώργιος Μιχ. , Καμπανός Γιάννης Γ. μάλιστα είχε έδρα τις Τάπες, και Τζώρτζης Γιάννης (εισπράκτορας).

Πέρασαν στην ιστορία τα αθάνατα σκαπτικά και τρίκυκλα

    Τα θρυλικά σκαπτικά ή τρίκυκλα, δε γνωρίζω  αν και κατά πόσο διαδεδομένα ήταν σε άλλα διαμερίσματα της χώρας, αλλά στα Κρητικά χωριά, κυρίως  μετά την δεκαετία του ’50, ήταν το βασικότερο μέσο μεταφοράς για τους αγρότες και παρ’ ότι ήταν ένα πολύ αργοκίνητο μέσο, εν τούτοις υπήρξαν πολύ αγαπητά.

    Και πως να μην μένουν στις καρδιές των παλιών Κρητικών και όχι μόνο , αφού όπως αναφέρθηκε, εκτός από μεταφορικό μέσον, στα πρώτα χρόνια της ύπαρξης τους , μετατρέπονταν και σε σκαπτικό, όργωμα για τα χωράφια, άρα η ζωή τους έγινε πιο άνετη και η καλλιέργεια ευκολότερη.

    Να και μια σκωπτική μαντινάδα από ανώνυμο στιχουργό κατ’ ευφημισμό με την πολυτέλεια και την ταχύτητά του.

    Βαρέθηκα την Τζάγκουαρ, δε θέλω τη Μερσέντες,θ’ ανέβω στο Μινώταυρο να κλάσουν όλοι μέντες !                                                                             Γιάννης Κ. Ταβλάς Συνταξιούχος Δάσκαλος

ΠΑΛΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ - Ο ΣΧΟΙΝΟΠΟΙΟΣ Ν. ΣΚΟΥΛΙΚΑΡΗΣ

  ΚΡΙΤΣΩΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ Σχοινοποιός, ένα παραδοσιακό επάγγελμα και ο Κριτσώτης Νικόλαος Σκουλικάρης Όσο γυρνάμε προς τα πίσω, επαγγέλματα, ...