ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Ο ΜΕΛΙΣΣΟΤΟΠΟΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΘΕΟΛΟΓΟ ΚΡΙΤΣΑΣ
ΚΑΙ Ο ΙΩΣΗΦ ΚΟΥΤΑΝΤΟΣ
Όταν εξαφανιστούν οι μέλισσες από τον πλανήτη, η ανθρωπότητα θα έχει μόλις τέσσερα χρόνια ζωής!
Ο μελισσότοπος στις μέρες μας
Ο μελισσότοπος σε παλαιότερους χρόνους
Η μέλισσα είναι το πιο ωφέλιμο είδος του ζωικού βασιλείου για τον άνθρωπο καθότι παράγει έναν από τους πολυτιμότερους θησαυρούς που η φύση χαρίζει στον άνθρωπο, το μέλι.
Η συμβολή της μέλισσας στην επικονίαση των φυτών είναι τόσο σημαντική, ώστε μια χώρα χωρίς μελισσοκομία, να θεωρείται γεωργικά και περιβαλλοντικά καταδικασμένη.
Η μελισσοκομία στην Ελλάδα είναι γνωστή από την αρχαιότητα και συνεχίζεται έως τις μέρες μας χάρη στη μεγάλη προσπάθεια των Ελλήνων μελισσοκόμων.
Σ’ έναν τόπο με πλούσια πανίδα και χλωρίδα όπως είναι η Κριτσά φυσικόν είναι να αναπτυχθεί από τα πολύ παλιά χρόνια η μελισσοκομία. Η μεγάλη ποικιλία των φυτών αλλά και οι σχετικά καλές καιρικές συνθήκες είναι σοβαροί λόγοι για να ζήσουν και να παράγουν καλά, οι μέλισσες. Επόμενο λοιπόν ήταν πολλοί κάτοικοι της κωμοπόλεως από παλαιοτάτων ετών να ασχοληθούν με τις μέλισσες, τη διατροφή και την εκμετάλλευσή τους.
Σε πολλές τοποθεσίες υπήρχαν απλωμένες και συνεχίζουν ακόμη στις μέρες μας να βλέπουμε 100δες κυψέλες . Τις συναντάς και στα πεδινά αλλά και σε ψηλότερα σημεία της περιφέρειας της Κριτσάς. Εκεί δηλαδή όπου η αφθονία φυτών και δένδρων κυρίως άγριων με την πλούσια ανθοφορία τους παρέχουν άφθονο φαγητό στα εκατομμύρια των μελισσών.
Μπορούμε άρα να δεχτούμε ότι η ευρύτερη περιφέρεια είναι αρκετά ευνοϊκή για την ανάπτυξή τους γιατί πολλά είναι τα διερχόμενα μεταφορικά οχήματα κατά διαστήματα μέσα από το χωριό μας φορτωμένα κυψέλες και τις τοποθετούν στα μέρη μας κυρίως στο πευκοδάσος του γειτονικού Κρούστα και της Πρίνας.
Κι αυτό γιατί η μελιτοφορία του πεύκου και έλατου, δίνει τη δυνατότητα συγκέντρωσης υπερβολικά μεγάλου αριθμού μελισσιών. Αυτό είναι μοναδικό φαινόμενο στον κόσμο το οποίο έχει θετικές αλλά και αρνητικές επιπτώσεις για την ελληνική μελισσοκομία. (π.χ. αύξηση της παραγωγής αλλά και μετάδοση ασθενειών).
Ο μελισσότοπος στον Άγιο Ιωάννη του Θεολόγο
Αλλά ας μεταφερθούμε χρόνια πολλά πίσω και ας θυμηθούμε εκεί ψηλά στον άλλοτε προσφυγικό οικισμό του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου, (παλιό Μοναστήρι), ένα σημείο, που επί χρόνια πολλά υπήρξε, ένας άριστος μελισσότοπος. Βρίσκεται λίγο μετά τα τελευταία σπίτια του οικισμού δεξιά, ανεβαίνοντας για το γειτονικό μας Κρούστα και λίγο πριν την παλιά βρύση και την άλλοτε εξοχική κατοικία του Χαρτζηγιάννη, του εξ Αμερικής αν θυμάμαι καλά ερχόμενου.
Ο άριστος αυτός φυσικός μελισσότοπος ανήκε στον αείμνηστο χωριανό μας Ιωσήφ Κουτάντο που κατοικούσε στον Παλαίμυλο. Γονείς του ήταν ο Μιχάλης Κουτάντος και η Ποθορήνη, κόρη του παπά Πόθου.
Οι γραμματικές του γνώσεις ήταν εκείνες του Δημοτικού Σχολείου αλλά μεγαλώνοντας απαδείχθη ότι το πνευματικό του επίπεδο ήταν ανώτερο.
Σε νεανική ηλικία μεταβαίνει στο Ηράκλειο κι εκεί μαθαίνει την τέχνη του κορδελιάστρη. Εκπαιδεύτηκε δηλαδή στην τέχνη να γαζώνει διάφορα κομμάτια του δέρματος για την κατασκευή των παπουτσιών.
Κατά την επιστροφή του εργάζεται στο τσαγκάρικο του Αλουμπατομιχάλη και στη συνέχεια ανοίγει δικό του μαγαζί. Όμως το 1922 έφηβος πια κλήθηκε να υπηρετήσει την πατρίδα ως φαντάρος. Σύντομα τον μεταθέτουν στο λόχο των οδηγών κι εδώ εκπαιδεύεται ως σωφέρ.
Απολύεται από το στρατό και με το δίπλωμα του οδηγού το 1925 ανά χείρας.
Επάνω: Ιωσήφ Κουτάντος
Κάτω: Μιλτιάδης Κλώντζας, Ευστάθιος Κουτάντος, και η Ειρήνη Κουτάντου,
σε αναμνηστική φωτογραφία στο μελισσότοπο του πατέρα της.
Έτσι προσλαμβάνεται οδηγός λεωφορείου στην εταιρεία Κοκκίνη – Κλώντζα στον Άγιο Νικόλαο. Εργάστηκε εδώ μέχρι το 1929 οπότε απέκτησε δικό του ολοκαίνουργο επιβατικό
αυτοκίνητο . (βλέπε εικόνα)
Ξεκίνησε τα δρομολόγια Άγιο Νικόλαος - Κριτσά . Το αυτοκίνητο αυτό ήταν από τα πρώτα του ΚΤΕΛ Λασιθίου. Στις μέρες μας συνεχίζει να κυκλοφορεί με αριθμό λεωφορείου 122.
Ο αείμνηστος Ιωσήφ πέραν των ανωτέρω, ενδιαφέρθηκε και για τα κοινά του χωριού του. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του Κοινωνικού Ομίλου Κριτσάς, όπως λεγόταν. Σκοπός του Συλλόγου ήταν η κοινωνική ένωση, (κοινωνικοποίηση), όλων των νέων της Κριτσάς. Οργάνωναν χοροσπερίδες, πραγματοποιούσαν εκδρομές και δημιουργήθηκε ακόμη και βιβλιοθήκη αναγκαία για τα Κριτσωτάκια εκείνης της εποχής.
Κατά τα έτη 1925-1930 δημιούργησε την πρώτη συνεταιριστική οργάνωση εκ τεσσάρων αυτοκινήτων, με μέλη , (Ιωσήφ Κουτάντος, Τζώρτζης Μιχαήλ, Πάγκαλος Ιωάννης και Περάκης Πέτρος).
Επίσης ο Ιωσήφ (Σήφης Κουτάντος ) επί πολλά έτη διετέλεσε Πρόεδρος του Ελαιουργικού Συνεταιρισμού της Κριτσάς. Κι εδώ εργάστηκε με ζήλο και πάλεψε για την ανάδειξη του συνεταιρισμού σ’ ένα σύγχρονο οργανισμό προς όφελος των Συνεταιριστών .
Αλλά ο αγαπητός Ιωσήφ εκτός των γεωργικών εργασιών ασχολήθηκε με επιμέλεια και σύστημα με τη μελισσοκομία. Διαμόρφωσε τον αμφιθεατρικό χώρο έτσι ώστε να μπορούν να τοποθετηθούν οι κυψέλες κι έκτισε και μικρή αποθηκούλα (διακρίνεται στη φωτογραφία) για τα μελισσοκομικά σύνεργά του.
Ένας τόπος ιδανικός λόγω της αφθονίας και ποικιλίας των φυτών, αλλά και η ύπαρξη νερού απαραίτητο για τις μέλισσες στις κοντινές δύο πηγές που συνεχώς έτρεχαν.
Εδώ λοιπόν, όπως τουλάχιστον ενθυμούνται οι παλαιότεροι Κριτσώτες, τον έβλεπες επί ώρες να φροντίζει το μελισσολόι του. Γιατί είναι γνωστό ότι για να παραχθεί αρκετό μέλι και καλής ποιότητας, χρειάζεται χρόνος, κόπος, υπομονή, επιμονή, μεράκι αλλά και πολλή προσπάθεια.
Όπως φαίνεται και στη φωτογραφία οι διψέλες - (κυψέλες) τα χρόνια εκείνα ,διέφεραν από τις σημερινές ως προς το σχήμα αλλά και ως προς το υλικό κατασκευής τους.
Το διψέλι ήταν πήλινο δοχείο κωνικού σχήματος με ύψος γύρω στα εβδομήντα με ογδόντα εκατοστά, που στένευε κάτω στον πυθμένα και ήταν περίπου 20 εκατοστά και στο επάνω μέρος του το στόμιο ήταν πιο μεγάλο, δηλαδή 35 εκατοστά. Το στόμιο το έκλειναν με ένα πήλινο καπάκι στο οποίο υπήρχαν μικρές τρύπες, ίσα που να χωρούσε να περνάει μία μέλισσα. Το τοποθετούσαν όχι σε όρθια αλλά σε πλάγια θέση, ώστε να μην πιάνει μεγάλη επιφάνεια, καθώς ήταν επικίνδυνο να χτυπηθεί από κάποια αιτία και να σπάσει. Έτσι επινοήθηκαν και οι εσοχές, οι ειδικές θέσεις σκαμμένες στους τοίχους, που είχαν το ανάλογο βάθος για να χωράει μέσα ολόκληρο το διψέλι, η πήλινη κυψέλη.
Στο μνημείο των ηρώων καταθέτων στεφάνι
Με αυτόν τον τρόπο οι μελισσοκόμοι προφύλασσαν τις κυψέλες μελισσών από την κακοκαιρία, τη βροχή, ή την υπερβολική ζέστη. Με το πολύ κρύο το μελίσσι θα υπέφερε και θα χανόταν. Και με την πολλή ζέστη, όταν ο ήλιος θα χτυπούσε την κυψέλη σε όλη της την επιφάνεια, οι κηρήθρες θα έλιωναν και θα καταστρέφονταν.
Το διψέλι τοποθετείται επίσης οριζόντια σε μαντρότοιχους και σε αλλεπάλληλα στρώματα. Οι μέλισσες δημιουργούν σειρά πεπλατυσμένων κυκλικών πιτών που κρέμονται από την οροφή.
Η μορφή αυτή των διψελών ανάγεται στην αρχαιότητα και συντηρήθηκε στην Κρήτη, κυρίως στην Ανατολική και στις Κυκλάδες νήσους.
Σε τέτοιες παλιές –παραδοσιακές κυψέλες ο αγαπητός Σήφης έτρεφε τις μέλισσες και παρήγαγε το πιο εκλεκτό Κριτσώτικο μέλι επί πολλά χρόνια.
Ο αείμνηστος Ιωσήφ είναι εκείνος που έθεσε τις βάσεις για ένα σύγχρονο μελισσοκομείο, μια δουλειά πρωτόγνωρη τότε. Τις πρώτες γνώσεις της πήρε από το το Περιοδικό που εξέδιδε τότε η Γενική Συνομοσπονδία Συνεταιρισμών Ελλάδος. Από εδώ λοιπόν πήρε τα σχέδια και κατασκεύασε τις πρώτες ξύλινες κυψέλες με κοντινά πλαίσια και σιγά σιγά εγκαταλείφτηκαν οι παλιές “δύσχρηστες” πήλινες κυψέλες.
Σύντομα ο μελισσότοπος στον Ιωάννη Θεολόγο ήταν μικρός για να χωρέσει τις 200 τόσες κψέλες του!
Ο Ιωσήφ, υπήρξε άριστος μελετητής της ζωής των μελισσών και η φήμη του απλώνεται γρήγορα . Η Αγροτική Τράπεζα τον διορίζει δάσκαλο μελισσοκομίας και πολλοί είναι οι Κριτσώτες αλλά και των γύρω χωριών, ( Ιεράπετρα- Λασίθι, κ.α) και που εκπαδεύτηκαν από τον Ιωσήφ.
Διεκρίθη για την εξαιρετική ποιότητα του μελιού του αλλά και για τον βασιλικό πολτό που πρώτος παρήγαγε στην περιοχή.
Επίσης συμμετείχε στη 18η Διεθνή έκθεση Θεσσαλονίκης κι απέσπασε το Αργυρό Μετάλλιο, το έτος1953.
Αξίζει να πούμε ότι συμπαραστάτης του στη φροντίδα των μελισσών του υπήρξαν στα σχολικά τους χρόνια οι κόρες του Ειρήνη και Χρυσάνθη. Εκεί κοντά του τον βοηθούσαν και μάθαιναν και την “τέχνη” της εκτροφής των μελισσών.
Τέλος ανάμεσα στις τόσες ανασχολήσεις του αξίζει να αναφέρουμε ότι υπήρξε και άριστος κυνηγός. Παρέα του πάντα στο κυνήγι είχε τη Σπίθα το σκύλο του και του γαϊδουράκι του, που υπεραγαπούσε. Αρκετά χρόνια διετέλεσε Πρόεδρος του Κυνηγετικού Συλλόγου Κριτσάς.
Μέχρι τα βαθιά του γεράματα υπήρξε εργατικός και δραστήριος. Έτσι λοιπόν χορτάτος από τη ζωή, αν και έφυγε νωρίς, άφησε τον πρόσκαιρο και μάταιο τούτο κόσμο το1970 σε ηλικία μόλις 66 ετών.
Αξιώθηκε να έχει μια άξια σύντροφο και συμπαραστάτη στη ζωή του, την Καλλιόπη Παγκάλου, θυγατέρα του Παγκαλομανώλη, από τον Άγιο Αντώνιο (συνοικία του χωριού μας). Επίσης απέκτησε δυο πετυχημένα σήμερα κορίτσια την Ειρήνη συνταξιούχος καθηγήτρια φυσικός κάτοικος επί χρόνια στον Άγιο Στέφανο Αττικής και τη Χρυσάνθη συνταξιούχο φυσιογνώστη καθηγήτρια κάτοικος Ηρακλείου.
Μετά το θάνατό του ο μελισσώνας σιγά σιγά εγκαταλείφτηκε και μόνο το σπιτάκι και οι τράφοι, πλημμυρισμένα από την άγρια βλάστηση σήμερα, θυμίζουν για όσους βέβαια γνώριζαν το μακαρίτη Σήφη, ότι εδώ υπήρξε κάποτε ένας πολύ παραγωγικός μελισσότοπος. Ενθυμούμαι καλά τον μακαρίτη Ιωσήφ, αδύνατος όπως ήταν, με γυαλάκια και καπέλλο να κυκλοφορεί.ανάμεσά μας.
Και οι άλλοι μελισσοκόμοι του χωριού μας
Αξίζει να αναφέρουμε ότι υπήρξαν και υπάρχουν και στις μέρες μας κάμποσοι Κριτσώτες, ( Διαλυνάς Μιχάλης - Τζιρής Μανώλης), οι οποίοι διατρέφουν συστηματικά 100δες κυψέλες με μέλισσες , μάλιστα κατέχουν στο χωριό και σύγχρονες μονάδες όπου επεξεργάζονται και συσκευάζουν ένα ξεχωριστό σε χρώμα ,άρωμα κι εξαιρετικής ποιότητας μέλι και βασιλικό πολτό ,τα οποία διανέμουν σε ιδιώτες κι εμπόρους, εντός και εκτός Κρήτης
Αλλά και αρκετοί είναι επίσης κι άλλοι χωριανοί μας που ασχολούνται με τη μελισσοκομία για δική τους και όχι μόνο χρήση. Στο παντοπωλείο της Ειρήνης Μπροκάκη, βρίσκεις σίγουρα δική της παραγωγής, εκλεκτό Κριτσώτικο μέλι.
Αν πάτε ποτέ στην Κριτσά και σάς αρέσει το ξεχωριστό μέλι, μπείτε σε κάποιο κατάστημά της και ζητήστε να γνωρίσετε το ντόπιο μέλι. Θα ενθουσιαστείτε!
Το δρόμο λοιπόν μπορούμε να πούμε που άνοιξε ο μακαρίτης Ιωσήφ Κουτάντος, ακολούθησαν και τον μιμήθηκαν αρκετοί Κριτσώτες έκτοτε και συνεχίζουν την παράδοση και σήμερα.
Η μελισσοκομία στην Ελλάδα
Οι Έλληνες υπολογίζεται, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ότι ασχολούνται με τη μελισσοκομία από τα πολύ παλιά χρόνια. Από τότε μέχρι σήμερα διατηρείται μία σημαντική παράδοση. Στη χώρα μας υπολογίζεται ότι σήμερα υπάρχουν 15.000 περίπου μελισσοκόμοι, οι οποίοι διαχειρίζονται περίπου 1.200.000 κυψέλες, που είναι κατανεμημένες σε όλο τον ελλαδικό χώρο.
Από αυτούς, περίπου 3.000 είναι επαγγελματίες (δηλαδή έχουν πάνω από 150 κυψέλες και τουλάχιστον 50% του ετήσιου οικογενειακού τους εισοδήματος είναι μελισσοκομικό), ενώ η μέση κατανάλωση μελιού στην Ελλάδα είναι 1 κιλό 700 γραμμάρια ανά άτομο τον χρόνο. Aπό τα υψηλότερα στον κόσμο, αν όχι το υψηλότερο.
Αλλά ας κλείσω το σημερινό μου αφιέρωμα με μία κινέζικη παροιμία, με την οποία φαίνεται πόσο σημαντικό είναι το να είσαι μελισσοκόμος!
‘’Αν θέλεις να είσαι ευτυχισμένος για μια μέρα....να μεθύσεις..
Αν θέλεις να είσαι ευτυχισμένος για μια βδομάδα....να αγοράσεις λαχείο..
Αν θέλεις να είσαι ευτυχισμένος για ένα μήνα....να πάς ταξίδι..
Αν θέλεις να είσαι ευτυχισμένος για ένα χρόνο....να παντρευτείς..
Αν θέλεις να είσαι ευτυχισμένος για μια ζωή....να γίνεις μελισσοκόμος.’’
Γιάννης Κ.Ταβλάς Συνταξιούχος δάσκαλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου