ΕΔΩ ΤΑ ΚΑΛΑ ΑΡΔΑΧΤΙΑ- ΤΥΛΙΓΑΔΙΑ- ΣΦΕΝΤΙΛΙΑ- ΧΤΕΝΙΑ – ΑΝΕΜΕΣ
Ο ΠΕΤΡΟΝΙΚΟΛΑΣ Ο ΤΥΛΙΓΑΔΑΣ
Γράφει ο Γιάννης Κ. Ταβλάς
Πρόσφατα ανακοινώθηκε από μια ομάδα γυναικών της Κριτσάς, η δημιουργία λειτουργίας συνεταιρισμού υφαντικής, για παραγωγή κι εμπορία κάθε είδους υφαντού.
Υφαντά βεβαίως, που θα διακρίνονται για τα σχέδια και την ποικιλία τους, εμπνευσμένα από τις δημιουργίες εκείνες, των γιαγιάδων και προγιαγιάδων μας.
Είναι μια πολύ σημαντική ιδέα – πρωτοβουλία, σ΄ένα χωριό σαν το δικό μας, όπου παλαιότερα σε κάθε νοικοκυριό υπήρχε η ανάγκη να λειτουργεί ένα αργαστήρι (αργαλειός).
Στόχος μας επίσης όπως τονίζει η ανακοίνωση πλην της παραγωγής κι εμπορίας υφαντών είναι η κατάρτιση και η εκπαίδευση γυναικών αλλά πρωτίστως και η διατήρηση , προβολή και ανάδειξη της παραδοσιακής υφαντικής ως βασικού στοιχείου της ζωής του χωριού μας.
Η προσπάθεια λοιπόν θα ξεκινήσει με σκοπό να αναβιώσει την τέχνη της υφαντικής.
Η ελληνική υφαντική πάντα αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της εθνικής μας κληρονομιάς. Κατά την Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, «Η γνώση της υφαντικής είναι πολύτιμο στοιχείο του άυλου πολιτισμού μας»
Στην αρχαιότητα η θεά Αθηνά προστάτευε την υφαντική τέχνη γι’ αυτό ονομαζόταν «Εργάνη Αθηνά» .Ο αργαλειός ως οικιακό εργαλείο είναι αρχαιότατο και αναφέρεται από τον Όμηρο ως ιστός. Η Πηνελόπη ύφαινε και ξεΰφαινε τη νύχτα για να ξεγελά με τον τρόπο αυτό τους «μνηστήρες» ώστε να την περιμένουν, ώσπου να τελειώσει το «διασίδι» της.
Με τον αργαλειό ενισχύεται η μνήμη της υφάντρας καθώς απαιτείται συγκέντρωση, , καλλιεργείται η φαντασία και η προσοχή στο συντονισμό κινήσεων καθώς η υφάντρα χρησιμοποιεί παράλληλα χέρια και πόδια, ενώ ταυτόχρονα καταβάλλει δύναμη στα χέρια, όπως, άλλωστε, παραδέχεται και η δημοτική ποίηση.
Το κέντημα είναι γλέντημα και η ρόκα είναι σεργιάνι
μα ο αργαλειός είναι σκλαβιά, σκλαβιά πολύ μεγάλη».
Ταυτόχρονα οι νέες, που δουλεύουν στον αργαλειό ,μαγεύονται καθώς παρακολουθούν πώς από ένα νήμα μπορούν και δημιουργούν ολόκληρο ύφασμα και με τις πολλαπλές επαναλαμβανόμενες κινήσεις ηρεμεί το μυαλό και αλλάζει η διάθεσή τους ,όταν κάποιο πρόβλημα τους φέρνει μελαγχολία, αφού, σύμφωνα με τη δημοτική μούσα,
« Θαύματα κάνω στο λεπτό με κλωστή στον αργαλειό».
Το στήσιμο του αργαλειού
Το πιο απαραίτητο και το πιο πολύτιμο εργαλείο για την κάθε νοικοκυρά σε παλαιότερους χρόνους, ήταν ο αργαλειός. Αποτελούσε μέρος της ίδιας της ζωής και δεν έλειπε σχεδόν από κανένα σπίτι. Έχοντας αργαλειό στο σπίτι της, στο πιο ευάερο και πιο ευήλιο δωμάτιο, κάθε αγροτική οικογένεια, ήταν σαν να είχε στη δούλεψή της ένα ατομικό υφαντουργικό εργαστήρι, που κάλυπτε όλες τις ανάγκες σε είδη ρουχισμού και κλινοσκεπασμάτων.
Από το γνέσιμο μέχρι το κλώσσιμο του μαλλιού
Κύριο στάδιο της υφαντικής προεργασίας, πολύ πριν φτάσουμε στο εργαστήρι με το νήμα, είναι το γνέσιμο.
Μετά το γνέσιμο του μαλλιού , ακολουθούσε μια χρονοβόρα διαδικασία και η εργασία αυτή απαιτούσε και πολλή υπομονή, προκειμένου να παραχθεί λεπτό και καλό νήμα.
Έτσι οι γυναίκες έπρεπε να κλέβουν χρόνο για το γνέσιμο, από άλλες εργασίες, ιδιαίτερα αν αυτές ήταν στην ύπαιθρο. Αναγκαστικά, το γνέσιμο έπρεπε να συνδυάζεται με άλλες οικιακές ή αγροτικές δραστηριότητες. Μπορούσαν να γνέθουν όρθιες ή καθιστές ακόμη και περπατώντας. Η ρόκα δεν τις καθήλωνε στην ίδια θέση, όπως τις καθήλωνε ο αργαλειός.
Έπαιρναν τη ρόκα τους και γύριζαν από πόρτα σε πόρτα, από γειτονιά σε γειτονιά. Έκαναν τη βόλτα τους, μάθαιναν τα νέα του χωριού και παράλληλα γινόταν και η δουλειά τους.
Οι γνέστρες στερέωναν τη ρόκα στη ζώνη της φούστας τους ή κάτω από τη μασχάλη τους. Από το ξασμένο μαλλί έπαιρναν μια ποσότητα, την τουλούπα και την περνούσαν στη ρόκα. Με το αριστερό χέρι τραβούσαν απαλά λίγο μαλλί από το κάτω μέρος της τουλούπας, που ήταν στερεωμένη στη ρόκα, το έστρωναν με τα δάχτυλά τους και το έστριβαν, μετά πάλι το έστριβαν με τον αντίχειρα και το δείκτη του δεξιού χεριού κι έδεναν την αρχή του νήματος στο αδράχτι. Στη συνέχεια, γύριζαν δυνατά το αδράχτι όπως γυρίζουμε τη σβούρα και έτσι λίγο- λίγο το μαλλί περιστρέφονταν και γίνονταν κλωστή.
Αν το νήμα το ήθελαν χονδρό, έπιαναν περισσότερο μαλλί. Αν το ήθελαν λεπτό, έπιαναν λιγότερο.
Η άριστη και έμπειρη κλώστρια, είχε τη δυνατότητα να παράγει λεπτοκαμωμένη,
καλοστριμμένη και ομοιόμορφη κλωστή.
Εργαλεία επεξεργασίας του μαλλιού
Καιρός να θυμηθούμε τα σπουδαιότερα από τα σύνεργα - εργαλεία που ήταν απαραίτητα στην ανυφαντού για να επεξεργαστεί το μαλλί ή τα κουρελάκια ως πρώτη ύλη, για να φτάσει ως τον αργαλειό και να ξεκινήσει η ύφανση.
1.Τα χε (ι)ρόχτενα. Η προετοιμασία του μαλλιού μετά το κούρεμα των ζώων απαιτούσε να δουλευτεί με τα χερόκτενα.
2. Η ρόκα. Η ρόκα ήταν ένα ραβδί ξύλινο εργαλείο είχε ένα μέτρο περίπου ύψος, που βοήθαγε να στερεώνουν πάνω της το μαλλί. Υπήρχαν και οι φουσκώροκες ως στην εικόνα.
3. Το αδράχτι. Το αδράχτι, είναι μια λεπτή ξύλινη βέργα περίπου 20-25 εκατοστά που στρίβει η νοικοκυρά για να γίνει κλωστή το μαλλί και στο κάτω μέρος έχει το σφοντύλι.
4. το σφεντίλι – σφοντίλι. Το σφεντίλι ήταν συνήθως ξύλινο, αλλά παλαιότερα ήταν και πήλινο ή ακόμα και πέτρινο. Είχε κωνικό σχήμα με διάμετρο 4 με 5 εκατοστά, με μια τρύπα στο κέντρο και η υφάντρα δημιουργούσε την κατάλληλη ροπή, για την περιστροφή του αδραχτιού, με τα δάχτυλα του δεξιού χεριού.
«Η ρόκα θέλει αργαλειό και το σφοντύλι χάδι και της μικρής το γνέσιμο να γίν’ αγάλι αγάλι».
5. Το τυλιγάδι. Από το αδράχτι, η κλωστή πέρναγε στο τυλιγάδι. Ήταν κι αυτό ξύλινη χειροποίητη απλή κατασκευή σε σχήμα πλάγιου «Π», περίπου με μήκος γύρω στα 80 εκατοστά και 3,5 χιλιοστά πάχος το ξύλο, τα δύο πλαϊνά ήταν 35 εκατοστά, και πελεκημένα σε πλακέ σχήμα, και με μύτη στην άκρη.
6. Η Ανέμη. Η ανέμη, είναι μια ξύλινη κατασκευή, που περιστρέφεται για το ξετύλιγμα της κούκλας του νήματος.
7. Τα μασούρια. Το μασούρι είναι ξύλο λεπτό με τρύπα ή καλάμι μήκους 30-40 εκατοστών που τυλίγεται πάνω του το μάλλινο νήμα και μπαίνει στη συνέχεια στη σαΐτα.
8. Η σαϊτα. Η σαΐτα είναι το εξάρτημα του αργαλειού που “κουβαλάει” το υφάδι, έρχεται και πάει ανάμεσα στα στημόνια και υφαίνει το υφαντό.
9. Το θρομύλι και ο άρδακτος . Το θρομύλι είναι μια ξύλινη κατασκευή με τρύπα για να γυρνά μέσα της το αρδάκτι. Ο άρδακτος είναι μια σιδερένια βέργα με μια κατασκευή σαν αντίστροφο ποτήρι στην επάνω μεριά. Εδώ έμπαιναν τα καλάμια με το νήμα.
Ένα ξεχασμένο επάγγελμα και ο Πετρονικόλας ή τυλιγαδάς, επώνυμο Σγουρός
Ο μακαρίτης Πετρονικόλας, παντρεύτηκε μια άξια νοικοκυρά τη Ζαχαρένια Μασσάρου και απέκτησαν τρία παιδιά. Η πρωτότοκη Καλλιό (Καλλιόπη) υπήρξε σύζυγος του Μιχάλη Διαλυνά του Γεωργίου, (Φάβας). Η επόμενη θυγατέρα του η Μαρία, παντρεύτηκε το Νικολή του Ντάκου/ Τραντά. Η τρίτη θυγατέρα του η Ελπινίκη, έμεινε ανύπανδρη.
Είχε δυό αδέρφια , τον Πετρομανώλη (Σγουρό Εμμανουήλ) και την Ευθυμία Σγουρού.
Είχε επιλέξει την τέχνη του κατασκευαστή εξαρτημάτων - εργαλείων για την επεξεργασία του μαλλιού απαραίτητο για τον αργαλειό. Ένα επάγγελμα άκρως απαταίτητο και ξεχωριστό για την εποχή του.
Δούλευε με μαεστρία το κατάλληλο ξύλο κι έφτιαχνε σαϊτες, αδράχτια, τυλιγάδια, σφεντίλια, χτένια, ανέμες. Διέθεται καθημερινά αρκετές ώρες στο εργαστήριό του - σε χώρο διαμορφωμένο κατάλληλα στην οικία του - πέρα στον Αφέντη Χριστό κοντά. Τήν εποχή εκείνη η ζήτηση ήταν μεγάλη αφού κάθε σπίτι διέθεται και τον αργαλειό του και τα είδη από καιρό σε καιρό χρειάζονταν ανανέωση.
Ο συμπαθής λοιπόν βρακοφόρος χωριανός μας με το ιδιόρρυθμο καπέλλο, φορτωμένος με την πραμάτειά του, γύρναζε τα σοκάκια του χωριού, από τα Περγιολίκια, τις Κουκίστρες μέχρι τον Παλαίμυλο και διαλαλούσε το εμπόρευμά του.
Εδώ τα καλά σφεντίλια, τα αρδάχτια , τα τυλιγάδια, έχω και καλές ανέμες.
Ελάτε νοικοκυρές να δείτε τι φτιάχνουν τα χεράκια μου! Και να τα παζάρια και να τα χωρατά κι έτσι έβγαινε το μεροκάματο για να ζήσει τη φαμίλια του.
Εκτός όμως των παραπάνω ο Πετρονικόλας ήταν και άριστος πελεκητής της πέτρας κι έφτιαχνε και πετρόμυλους απαραίτητοι επίσης τα χρόνια εκείνα, για το άλεσμα του σιταριού για τον ξυνόχοντρο. Επίσης ένα συχνό φαγητό ήταν και η φάβα που εδώ στον πετρόμυλο τριβόταν ο αρακάς.
Αλλά και άριστος χτίστης πέτρας ύπηρξε. Έκτιζε σπίτια, εκκλησίες και πολλοι ξυλόφουρνοι της Κριτσάς είναι δικής του κατασκευής.
Άριστο βοηθό και συμπαραστάτη του είχε την ανύπανδρη αδερφή του Ελπινίκη. Παρέα έψαχναν να βρουν κατάλληλα ξύλα (σφάκες, μυρτιές, λυγιές). Κυρίως μετέβαιναν στο χωριό Μάλλες όπου στα ρέμματά του εύρισκες αρκετά τέτοια φυτά.
Αλλά δεν είχε μόνο την πελατεία του στο χωριό του, στο κεφαλοχώρι την Κριτσά, αλλά γύρναγε και στα γύρω χωριά με τα πόδια ή το γαϊδουράκι του. Φόρτωνε όσο περισσότερο εμπόρευμα μπορούσε και για μέρες περιόδευε τα χωριά. Ο Κρούστας, η Πρίνα, η Καλαμαύκα μέχρι πέρα στη Βιάννο και το Πάνω Μεραμπέλλο έφτανε τακτικά και οι νοικοκυρές τον περίμεναν πως και πως να φανεί.
Ήταν ένα ξεχωριστός κατασκευαστής κι έμπορος συγχρόνως, που ακόμη και στις μέρες μας οι γεροντότεροι μιλούν γι’ αυτόν.
Στα βαθιά του γεράματα οι δυνάμεις του δεν τον κρατούσαν πια οπότε σιγά σιγά εγκατέλειψε το επάγγελμα και κάποια στιγμή και τον πρόσκαιρο τούτο κόσμο. Γεννήθηκε το 1871 και απεβίωσε το 1969 σε ηλικία 98 ετών.
Ο αείμνηστος Πετρονικόλας μαζί του πήρε και το επάγγελμά του γιατί ουδείς μετά από αυτό θέλησε να τον ακολουθήσει.
Επόμενο ήταν να έρθει και η παρακμή του σπάνιου αυτού επαγγέλματος όπως και του αργαλειού, από τη στιγμή που οι μηχανές υφαντικής μπήκαν στη ζωή μας.
Στις μέρες μας όλα τα εξαρτήματα – εργαλεία, όπως και το αργαστήρι, θα τα συναντήσουμε ως εκθέματα πια σε κάποια λαογραφικά μουσεία ή φυλαγμένα στην αποθήκη σπιτιών.
Την αξία τους και το πόσο σημαντικά υπήρξαν σε παλαιότερους χρόνους για τις ανάγκες των νοικοκυριών, μόνο οι κάποιας ηλικίας γνωρίζουν πολύ καλά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου