Τα τσιμέντινα αυλάκια "καταπότες" και το φράγμα στο Μάμαλο!

 

ΜΙΚΡΑ ΨΗΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Πως φτάσαμε από τους «καταπότες» του Μάμαλου, στον ΤΟΕΒ

Του Γιάννη Κ.Ταβλά

 

Αφιερώνεται

« Σ’ αυτούς  που πέρασαν κι αγάπησαν,

σ’ αυτούς που ζουν και αγαπούν,

σ’ αυτούς που θα ’ρθουν και θα αγαπήσουν

αυτό  τον  τόπο »

            

Αν ανατρέξουμε στο μακρύ παρελθόν, στην περιφέρεια της Κριτσάς, υπήρχαν  άφθονα νερά.

 Τα περισσότερα αναμφίβολα τρεχούμενα νερά, υπήρξαν  γύρω από το σημερινό ποτάμι, που ξεκινάει από το Κεφαλόβρυσο, όπου βρίσκεται και η κύρια δεξαμενή ύδρευσης του χωριού και διασχίζοντας τον Κριτσώτικο κάμπο φτάνει μέχρι την παραλία του Αγίου Παντελεήμονα του Καλού Χωριού.

Χρόνο με το χρόνο τα νερά της πηγής λιγόστευαν και με δυσκολία επαρκούσαν για να γεμίζει η δεξαμενή.

Τα άφθονα νερά που έτρεχαν όλο το χρόνο και πότιζαν δεξιά κι αριστερά τους κήπους και κινούσαν μάλιστα  και αρκετούς νερόμυλους-22 τον αριθμό λέγεται- σήμερα μόνο οι ηλικιωμένοι τα θυμούνται.

Από τη γέφυρα του Στερεού, στον Παλαίμυλο, ένα χωμάτινο αυλάκι οδηγούσε μέσω του κεντρικού δρόμου της συνοικίας στη νότια άκρη του χωριού.

Εκεί υπήρχαν αρκετά κηπούλια στα οποία οι ιδιοκτήτες τους φύτευαν όλο το χρόνο κηπευτικά. Πατάτες, φυλλάδες, κιολτανέ, γούλα κι άλλα τέτοια είδη. Έτσι συμπλήρωναν το τσικάλι τους στα πτωχά εκείνα χρόνια.

Το ίδιο συνέβαινε και στους κήπους στη θέση Περβόλια, πίσω από την Παναγία Οδηγήτρια.

Τα παλιά χρόνια μια αρκετά μεγάλη στέρνα βρισκόταν στη θέση που βρίσκεται σήμερα το κτίριο της Κοινότητας Κριτσάς. Τα άφθονα νερά από το Κεφαλόβρυσο με ένα χωμάτινο αυλάκι (κάραβο) γέμιζαν τη στέρνα και στη συνέχεια πότιζαν τα πολλά περβόλια.

Τα χρόνια πέρασαν και οι πηγές του Κεφαλόβρυσου λιγόστεψαν και τα αυλάκια στέρεψαν. Σταμάτησε να ρέει μέσα τους το γάργαρο νερό της πηγής. Τότε άρχισε ο κόσμος να στρέφεται προς τα πηγάδια. Αρκετά πηγάδια ανοίχτηκαν που ακόμη και σήμερα διατηρούνται όμως ανενεργά, αφού τα περβόλια εγκαταλείφτηκαν και σχεδόν ρήμαξαν.

Βλέπετε ο κόσμος στράφηκε κυρίως στον τουρισμό αύξησε το εισόδημά του και παράτησε τη γη. Τώρα πια σχεδόν τα πάντα τα προμηθεύεται από το μανάβη.

Το ποτάμι του Κεφαλόβρυσου και το άλλο που κατηφορίζει από τον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο κι εκείνο από το Χαυγά, έχουν νερά μόνο το Χειμώνα όταν βρέχει ή όταν έχει χιόνι που λιώνει ψηλά στα Πλατύβολα ή στην Τσίβη.

Το τρεχούμενο βρόχινο νερό μέχρι τέλη Μαΐου υπήρχε πολύ   και διοχετευόταν μέσω του  Μάμαλου κάτω μέχρι τη θάλασσα, στο Καλό Χωριό. Δηλαδή αρκετό νερό έμενε αναξιοποίητο, χανόταν!

 Οι ανάγκες για πότισμα των δένδρων αλλά και η σκέψη για τη δημιουργία νέων κηποχώραφων οδήγησε τον Κριτσώτη να κατασκευάσει αυλάκια για τη μεταφορά του χαμένου νερού από το ποτάμι σε αυτά.

 Έφτιαξε το γνωστό φράγμα στο Μάμαλο κι από εκεί με αυλάκια κατασκευασμένα με τσιμέντο- τους γνωστούς καταπότες- μετέφεραν σε αρκετά χιλιόμετρα το νερό πέραν του ποταμού. Με τον τρόπο αυτό πότιζαν τα ελαιόδενδρα κυρίως και φύτευαν τα πατατοχώραφα.

Σήμερα αν διατρέξουμε την περιοχή κυρίως γύρω από το Μάμαλο θα συναντήσουμε τέτοιους καταπότες ,που σε πολλά σημεία διατηρούνται πολύ καλά ακόμη.

Οι καταπότες αυτοί δεν ήταν και τόσο εύκολη υπόθεση την εποχή αυτή, για να κατασκευαστούν. Με φτιάρια  ετοίμαζαν το χαρμάνι και με γαζοντενεκέδες στον ώμο μετέφεραν μέσα στα χωράφια το τσιμέντο οι εργάτες.

Βέβαια ο σχεδιασμός και τα έξοδα ήταν της Κοινότητας που για αναπτυξιακούς λόγους φρόντιζε την κατασκευή τους.

Υπήρξε για τότε σημαντική ανακούφιση για τους αγρότες και βοηθούσε να αυξήσουν την παραγωγή τους.

Για αρκετά χρόνια ο Κριτσώτης χρησιμοποιούσε τους καταπότες αυτούς και πότιζε τη γη του.

Επικουρικά υπήρχε και το Κοινοτικό πηγάδι στο Μάμαλο απ’ όπου αντλούσαν με μηχανή το νερό του και το έριχναν στην έλλειψη στον καταπότη.

Εδώ μού έρχεται καθαρά στη μνήμη, (ήμουν δεν ήμουν 20 χρονών), η εικόνα του μακαρίτη πατέρα μου μέσα στον καυτό ήλιο, να παλεύει να καταφέρει να δουλέψει η μηχανή του και να βγάλει νερό από το πηγάδι, να ποτίσει τις λεμονιές και τις πατάτες του εκεί κοντά.

Επειδή όμως η ζωή συνεχίζεται όπως και η εξέλιξη, πριν κάμποσα χρόνια οι τόσο χρήσιμοι κι απαραίτητοι αυτοί καταπότες καταργήθηκαν εγκαταλείφτηκαν και μπήκαν στη ζωή μας οι πλαστικοί σωλήνες

Επόμενο λοιπόν στάδιο υπήρξε η χρήση πλαστικών σωλήνων. Κάποιοι άρχισαν να μεταφέρουν από το πηγάδι τους αρκετά μακριά το νερό, είτε με μηχανή στην αρχή και με το ρεύμα αργότερα ή ακόμη και με αναρρόφηση-φυσική ροή-. Τα «λάστιχα» μπήκαν για τα καλά στη ζωή μας.

Τώρα βέβαια έχουμε τον ΤΟΕΒ που μας φέρνει με γεωτρήσεις το νερό κοντά στα χωράφια μας και το πότισμα γίνεται πιο γρήγορα και πιο άκοπα. Ανοίγεις την κάνουλα και το νερό ποτίζει τα κτήματά σου.

Αξίζει όμως να μνημονεύσουμε ότι το νερό των πηγών αλλά ούτε και του νερού των ποταμών αργότερα ήταν αρκετό για να ποτίζει ο καθένας όποτε ήθελε και όσο ήθελε.

 Έτσι είτε οι ενδιαφερόμενοι κανόνιζαν μεταξύ τους πότε θα πότιζε ο καθένας ή αναλάμβαναν μέσα στα καθήκοντά τους οι αγροφύλακες να  ειδοποιούν για τη μέρα, την ώρα  και τη σειρά ποτίσματος του καθενός.

Αναλάμβαναν δηλαδή να ρυθμίζουν το νερό των πηγών του χωριού, για το πότισμα των περβολιών, τη θερινή περίοδο γιατί το χειμώνα δεν υπήρχε ανάγκη.

Παρ’ όλα αυτά είχαμε τακτικά τσακώματα κι εκνευρισμούς μεταξύ των ενδιαφερομένων. Δε θα ξεχάσω –ονόματα δε λέμε- κάποιο που πιάστηκε στα χέρια όταν του έσπασε ο άλλος το δέμα και πήρε το νερό για το δικό του κήπο.

Ναι έτσι συνέβαινε, πήγαινε κάποιος τη νύχτα κρυφά και έκοβε το νερό που πότιζε ο γείτονας και το έριχνε στο δικό του κήπο….

Ένα συχνό φαινόμενο, αφού εκείνη την εποχή (όπως και παλιότερα ακόμη), η επιμελημένη φροντίδα του περιβολιού είχε μεγάλη αξία, γιατί από αυτή τη φροντίδα εξαρτιόταν η απόδοση της καλλιέργειας, σε είδη πρώτης και καθημερινής ανάγκης, όπως πατάτες, κρεμμύδια, φασόλια, ντομάτες, αγγούρια κλπ. Βασικά δηλαδή είδη διατροφής, για την πολυμελή συνήθως οικογένεια.

Άλλες εποχές, άλλες οι ανάγκες, παραμύθια μοιάζουν για τους νέους και αναμνήσεις χαρμολύπης ίσως, για μας τους μεγαλύτερους!

Γιάννης Κ.Ταβλάς Συνταξιούχος Δάσκαλος