ΜΙΚΡΑ ΨΗΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ
Αναστορούμαι τα προπολεμικά φανάρια φωτισμού
στους δρόμους της Κριτσάς.
Γράφει ο Γιάννης Κ. Ταβλάς
Στη θυρίδα επί του τοίχου φαίνεται η θέση όπου τοποθετείτο η λάμπα φωτισμού.
Όταν ο χρόνος κυλά, κυλά αμείλικτα, αφήνοντας πίσω του σημάδια. Αυτό σε συνδυασμό με την εξέλιξη της ανθρωπότητας, με τη βοήθεια πάντα της επιστήμης και της τεχνολογίας, έκανε κάποια επαγγέλματα να χαθούν για πάντα. Επαγγέλματα που αν και κάποτε μεσουρανούσαν, σήμερα, η ύπαρξη τους μας φαίνεται τουλάχιστον παρωχημένη.
Ξετυλίγοντας το νήμα των παραδοσιακών επαγγελμάτων και ασχολιών, θα βρεθούμε σ’ έναν κόσμο μακρινό, ξεχασμένο στο παρελθόν, όπου θα διαπιστώσουμε τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν τότε οι άνθρωποι χωρίς τα μέσα που διαθέτουμε εμείς σήμερα αλλά παράλληλα θα θαυμάσουμε κιόλας την επινοητικότητά τους ώστε να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν αυτά που τους έδινε η φύση καθώς επίσης και τις φυσικές ενέργειες (νερό, άνεμος, βιομάζα).
Τα φωτιστικά φανάρια και ο φανάπτης στη ζωή μας
Ένα από αυτά τα πολλά επαγγέλματα, ήταν του φανοκόρου ή φανονάπτη.
Ετυμολογία :φανοκόρος < φαν(ός) + -ο- + αρχαία ελληνική κόρος < κορέω =φροντίζω. Συνώνυμα: φανανάπτης.
Εις μνήμην του θα σας το περιγράψω.
Σε κάποια κεντρικά σημεία κυρίως σταυροδρόμια του χωριού μας, είχε η Κοινότητα εγκαταστήσει κάποιες λάμπες πριν πολλά χρόνια που άναβαν με λάδι στην αρχή και ύστερα με πετρέλαιο. Κάποια μάλιστα τοποθετήθηκαν σε θυρίδες επί τοίχων και σε χαμηλό ύψος για να φέγγει καλύτερα λόγω της αδύνατης φλόγας που έβγαζαν. Άλλα τοποθετήθηκαν πιο ψηλά σε τοίχους σε σταυροδρόμια και κάποια σε κολόνες.
Τέτοια σημεία από μαρτυρίες ηλικιωμένων της Κριτσάς υπήρξαν δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος, στην παλιά πλατεία στην οικία Κλώντζα Ιωάννη (Κορδίτση) (βλέπε φωτογραφία), στη γωνία στο τότε καφενείο του Δημήτρη Ζαχαριά, στην Αγία Πελαγία ,στην αρχή του δρόμου προς Άγιο Γεώργιο Χαρακίτη στην οικία Σφακιανού, πιο πέρα στη γωνία στην οικία Δατσέρη, στην οικία Διαλυνά (Δημητρούλη), στην οικία του Φουρνιώτη Μιχάλη (τσαγκάρης - αγροφύλακας), στο δρόμο που οδηγεί στον Αφέντη Χριστό στου Κατσούλη τη βρύση, απέναντι στου Κωστομανώλη το σπίτι, στον Παλαίμυλο πίσω από τον Παιδικό Σταθμό , στην υπάρχουσα παλιά οικία του Γιάννη Παγκάλου του Σταυρακονικόλα (τσαγκάρης) δίπλα στον ιατρείο πάνω στη γωνία όπου φαίνονται τα σημάδια ακόμη και σήμερα (βλέπε εικόνα), αλλά και αλλού.
Εδώ φαίνεται η βάση που συγκρατούσε το φανάρι
Μη φανταστείτε όμως ηλεκτροφώτιση με λάμπες σημερινές , αλλά με λάμπες ή φανάρια με λιγοστό φως που άναβαν και έσβηναν οι φανοκόροι.
Τα κλασικά φανάρια, τοποθετημένα όπως αναφέραμε στην κορυφή ενός σιδερένιου στύλου ή στις γωνίες σε τοίχο χρησίμευαν ως οδηγός με το τρεμάμενο φως τους για τους “ηρωικούς” διαβάτες οι οποίοι ριψοκινδύνευαν τις νύχτες στα στενοσόκακα με τα καλντερίμια και τα πολλά σκαλοπάτια του χωριού μας.
Επειδή οι φανοστάτες, οι στύλοι δηλαδή με τα φανάρια για τον φωτισμό των δημόσιων χώρων χρειάζονταν καθημερινή φροντίδα κάποιος έπρεπε να την κάνει. Χρησιμοποιώντας μακριές βέργες, ή και σκάλες οι φανοκόροι άναβαν, έσβηναν και ανεφοδίαζαν τους φανοστάτες στην αρχή με λάδι ύστερα με πετρέλαιο.
Ο φανανάπτης της Κριτσάς, Γιώργης Ζαχαργιάς
Για την εποχή εκείνη ο φανανάπτης ήταν ένα επάγγελμα. Ένα συμπληρωματικό βέβαια επάγγελμα στο πενιχρό έτσι κι αλλιώς οικογενειακό εισόδημα γιατί οι αποδοχές εξ αυτού ήταν ελάχιστες. Τούτον προσλάμβανε η Κοινοτική αρχή του χωριού. Το βράδυ τα άναβαν και αργά τη νύχτα έσβηναν μια και το λάδι τέλειωνε. Οι παλαιότεροι θυμούνται το Γιώργη Ζαχαργιά (Τσαμούτη) αδερφός του Κωστή Ζαχαργιά με το νταούλι, να εκτελεί χρέη φανανάπτη.
Με μια σκάλα στον ώμο και ένα μεγάλο λαδωτήρι στο χέρι του άναβε τα φανάρια. Τα φανάρια αυτά ήταν αρκετά μεγάλα και μπαινόβγαιναν σε σταθερή βάση βιδωμένη στον τοίχο.
Ο μακαρίτης Γιώργης ανέβαινε στη σκάλα κατέβαζε το φανάρι το γέμιζε με λάδι και με τα σπίρτα άναβε το φιτίλι. Πίσω του αρκετά παιδιά τον χάζευαν και τσακώνονταν ποιο να πρωτοπάρει το σβησμένο σπίρτο. Τώρα γιατί, τι το ήθελαν θα σάς γελάσω!
Πολλές φορές ακουγότανε να του φωνάζει από απέναντι ο Κωστογιώργης μόλις τον έβλεπε να ’ρχεται ν’ ανάψει το φανάρι.
- E Γιώργη, βάλε μωρέ μια ολιά παραπάνω λάδι γιατί τελειώνει νωρίς και δε θωρώ να κατεβώ τα σκαλούνια να πα ταΐσω τα μουσκάρια!
- Καλά καλά, αλλά εσύ πότες θα βάλεις εκεινιά τη ρακή που μου ’ταξες οψές!
Η λειτουργία τους σταμάτησε με τον ερχομό των Ιταλών και την εγκατάστασή τους το 1940 στην Κριτσά. Τα φανάρια τα οποία ήταν πολύ μεγαλύτερα σε μέγεθος από τα σημερινά που βλέπουμε στους δρόμους και τις πλατείες, επί αρκετά χρόνια κρέμονταν στη θέση τους και θύμιζαν με την ύπαρξή τους πόσο πολύ χρήσιμα και απαραίτητα ήταν. Στη συνέχεια μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο αχρηστεύτηκαν λόγω φθοράς τους ή με την ανακαίνιση των σπιτιών και σήμερα αποτελούν άλλη μια ανάμνηση!
Το επάγγελμα αυτό όπως ήταν φυσικό έσβησε με τον ερχομό του ηλεκτρικού ρεύματος.
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές στοιχειώδης έως ανύπαρκτος ήταν ο φωτισμός των δρόμων και των δημόσιων χώρων τόσο στις πόλεις και πολύ περισσότερο στα χωριά μας, στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Όσοι κυκλοφορούσαν τη νύχτα έπρεπε να χρησιμοποιούν υποχρεωτικά φανάρια, εκείνα που κρατάς στο χέρι (βλέπε εικόνα) καθώς δεν επιτρεπόταν να κυκλοφορήσει Έλληνας στους δρόμους χωρίς φανάρι.
Οι παραβάτες συλλαμβάνονταν και τιμωρούνταν με φάλαγγα. Τα λαδοφάναρα αυτά έμοιαζαν με καντήλια, αφού τα φιτίλια τους επέπλεαν σε πλωτήρες από φελλό ή ξύλο. Αυτοί που νυχτοπερπατούσαν - υφιστάμενοι ενίοτε τις συνέπειες που περιγράφει η γνωστή παροιμία - ήταν λίγοι, αφού οι άνθρωποι της εποχής εκείνης συνήθιζαν να κοιμούνται νωρίς.
Τα χρόνια πέρασαν και άρχισε η χρήση του γκαζιού στις μεγάλες πόλεις. Έτσι τα φανάρια του γκαζιού διαδέχτηκαν τα λαδολύχναρα και τις λάμπες πετρελαίου.
Τα φανάρια χειρός και η χρήση τους
Εκτός από τον πτωχό εξωτερικό φωτισμό με τη φροντίδα της Κοινοτικής αρχής που γνωρίσαμε, οι κάτοικοι του χωριού, σχεδόν σε όλα τα σπίτια είχαν κι από ένα ή περισσότερα φανάρια χειρός. Για να επισκεφτούν ένα άλλο σπίτι ή για να φροντίσουν τα ζωντανά τους ή να φορτώσουν τα απαραίτητα για το χωράφι μια και ξεκινούσαν αποδιαφώτιστα όπως λέμε (πριν καλά καλά φωτίσει η μέρα) , χρειάζονταν οπωσδήποτε το φανάρι.
Λαδοφάναρο του χεριού
Το λαδοφάναρο ήτανε εργαλείο πρώτης ανάγκης στα νοικοκυριά. Κατασκευασμένο από τσίγκο για να μη σκουριάζει παρείχε σχετική ασφάλεια από τη μια για να μη ανάψει φωτιά στο στάβλο, στον αχυρώνα, στο κατώι – αποθήκη, και από την άλλη να μην το σβήνει ο αέρας. Όταν δεν φυσούσε αέρας το χρησιμοποιούσαν όσοι βγαίνανε να μαζέψουν σαλιγκάρια αλλά και όσοι ήθελαν να ποτίσουν τους κήπους τους.
Εδώ στο χωριό μας την Κριτσά το έτος 1956 μικρής έκτασης ηλεκτροδότησης με κινητή γεννήτρια ( κυρίως γύρω από την πλατεία που διαμόρφωσαν) χρησιμοποίησαν οι παραγωγοί του έργου “Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ”.
Επίσης μέχρι τον ερχομό της ηλεκτρικής ενέργειας στην Κριτσά τοποθετήθηκαν καλώδια και μια γεννήτρια του Ελαιουργικού Συνεταιρισμού δούλευε για να φωτίζονται οι αίθουσες του σε κοντινή απόσταση λειτουργούντος τότε νυχτερινού σχολείου.
Τέλος σε αυτή την κατάσταση έβαλε ο ερχομός της ηλεκτρικής ενέργειας το 1958 στην Κριτσά. Όλοι στα σπίτια τους εγκατέστησαν το ηλεκτρικό ρεύμα καθώς επίσης και η Κοινότητα στις εξωτερικές ξύλινες κολώνες τοποθέτησε λαμπτήρες φωτισμού. Όλο χαρά αναφωνήσαμε “ήρθε ο πολιτισμός και στο χωριό μας”. Οι κεντρικοί δρόμοι και τα στενοσόκακα του χωριού φωτίστηκαν και το σκοτάδι εξαφανίστηκε.
Τα εξωτερικά φανάρια μπαίνουν και στον Άγιο Νικόλαο
Αξίζει να μνημονεύσουμε ότι πέραν της κωμοπόλεως Κριτσάς και στη νεοσυσταθείσα τότε νέα πρωτεύουσα, τον Άγιο Νικόλαο, λόγω της πολεοδομικής της ανάπτυξης, χρειάστηκε να τοποθετηθούν τέτοια φανάρια σε κάποια σημεία της.
Η νέα πρωτεύουσα αναπτύσσεται και έτσι ο δημοτικός φωτισμός πρέπει να είναι αντάξιος του νέου ρόλου και των αξιωματούχων που επάνδρωσαν τις αντίστοιχες υπηρεσίες της Νομαρχίας.
Έτσι η Δήμος Κριτσάς προκηρύσσει μειοδοτική δημοπρασία για την εκμίσθωση ή συντήρηση ανάψεως 24 φανών της κωμοπόλεως Αγίου Νικολάου. Η δημοπρασία πραγματοποιείται από τον Δήμο Κριτσάς, στα γραφεία του Τελωνείου Αγίου Νικολάου.
Το σχετικό έγγραφο της ΠΡΟΚΗΡΥΞΙΣ ΜΕΙΟΔΟΣΙΑΣ, στις 28 Δεκεμβρίου 1905 υπογράφεται από το Δημαρχεύοντα Πάρεδρο Ν. Ι. ΤΖΩΡΤΖΑΚΙ.
Έκτοτε απολαμβάνουμε τα προνόμια του ηλεκτρικού ρεύματος και τα φανάρια έμειναν μια ανάμνηση για όσους τα έζησαν και όσο για τους νεότερους να τους συμβουλέψουμε ως καταστάλαγμα της πείρας μας με την παροιμία: «Μάθαινε τα παλιά, να ξέρεις τα καινούρια».Γιατί πρόοδος σημαίνει να εκμεταλλευόμαστε την εμπειρία των παλιότερων και να προχωράμε ακόμα πιο μπροστά. Σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει να αρνηθούμε τους παλιότερους.
@ Απαγορεύεται απολύτως η χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη κατά οποινδήποτε τρόπο ή όποιοδήποτε μέσο αντιγραφή και εν γένει αναπαραγωγή ή διασκευή, του έργου του.
Γιάννης Κ. Ταβλάς Συνταξιούχος Δάσκαλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου