ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΜΑΣ

 

ΚΡΙΤΣΩΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ

ΦΑΣΚΟΝΕΡΟ, ΜΙΑ ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΗ  ΠΗΓΗ ΣΤΙΣ ΚΟΥΚΙΣΤΡΕΣ

 ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ

Αν ανατρέξουμε πολλά χρόνια πίσω, στην εκτενή  περιοχή της Κριτσάς,  θα εκπλαγούμε από την αφθονία των τρεχούμενων υπόγειων  νερών  που γέμιζαν πηγάδια ή σχημάτιζαν πηγές.

Αναφέρει γι’ αυτό στον ταξιδιωτικό του οδηγό που αφορά την κωμόπολη της  Κριτσάς αλλά και ολόκληρη την Κρήτη γενικότερα, ο Giuseppe Gerola, τα εξής:

Ανηφορίζοντας από τον κατάφυτο από ελιές, αμυγδαλιές, χαρουπιές κι άλλα δένδρα, κάμπο του χωριού και πλησιάζοντάς  το, τα ψηλά δένδρα, τα φυτά, η πυκνή γενικά βλάστηση, τα  πουλιά και τα τρεχούμενα νερά με εξέπληξαν. Τόση μεγάλη ήταν η αφθονία τους, τόση που  δεν το περίμενα, συνεχίζει. Παντού, μα παντού τρέχανε νερά και ποτίζονταν φυτά, δένδρα, κήπους, πολλούς κήπους!.

Ο Giuseppe Gerola , γεννήθηκε το 1877 και πέθανε το 1938 στην Ιταλία. Το 1900,το Ινστιτούτο επιστημών, γραμμάτων και τεχνών της Βενετίας τον έστειλε σαν επικεφαλής ενός ολόκληρου συνεργείου από ειδικευόμενα άτομα στην Κρήτη, με εντολή να μελετήσει, φωτογραφίσει και καταγράψει τα Ενετικά μνημεία σε όλο το νησί, προτού αυτά καταστραφούν από το χρόνο.

Πράγματι ο Γκερόλα έμεινε δύο χρόνια στην Κρήτη, αφού πήγε από το ένα άκρο της μέχρι το άλλο. Όταν τέλειωσε γύρισε πίσω στη Βενετία, όπου και έδωσε εις το Ινστιτούτο όλη την εργασία του, που με τόσο κόπο και φροντίδα είχε συγκεντρώσει. Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία του, το Ινστιτούτο έκδωσε χρονικό διάστημα από το 1905,μέχρι και το 1932,ένα θαυμάσιο έργο, που αποτελείται από 4 μεγάλους τόμους βιβλίων, σε μεγάλο σχήμα και σε χαρτί υπερπολυτελείας, με τον τίτλο ''Βενετικά μνημεία εις την νήσον Κρήτη''. Τα βιβλία αυτά εκδόθηκαν μόνο σε 500 αντίτυπα.

 

    

Ο Giuseppe Gerola

Τα χρόνια περνούσαν τα τρεχούμενα νερά  - πηγές λιγόστευαν κι εμείς ας αναφερθούμε στις πηγές – βρύσες, εντός και γύρω του χωριού, που συνεχίζουν έστω και λίγο να τρέχουν και διασώζονται  έως τις μέρες μας, όχι όμως και σε τόσο καλή κι αξιοπρεπή κατάσταση, για να μην πω ότι είναι προσβολή η κατάστασή τους.

 1. Την  απάνω βρύση κάτω από τον Κάστελλο, στα Περγιολίκια. 2. Στη Χανιώταινα, στην ιστορική είσοδο του χωριού μας, μέχρι το 1900 περίπου. 3. Στα Καββούσα, λίγο πιο κάτω από τη δεξαμενή του Κεφαλόβρυσου. 4. Στην είσοδο του χωριού στη θέση Κουτσουνάρι και 5. Την πηγή στο Φασκονερό.

Για την πηγή στο Φασκονερό αναφέρεται το σημερινό δημοσίευμα και αξίζει για ιστορικούς λόγους να ασχοληθούμε. Το Φασκονερό είναι ή ήταν, μια ξεχωριστή, σημαντική  πηγή του χωριού μας, που βρίσκεται καμμιά οκτακοσαριά μέτρα πέραν από τις Κουκίστρες.

Ένα ξεχωριστό νερό ελάχιστο σε ποσότητα σήμερα, (κυρίως τρέχει τους Χειμωνιάτικους μήνες), αλλά γνωστό στους κατοίκους από τα παλιά χρόνια για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, όπως αναφέρει η παράδοση, είναι το φασκονερό της Κριτσάς, που βρίσκεται κοντά στη συνοικία Κουκίστρες, όπως προαναφέραμε. Πήρε προφανώς την ονομασία του επειδή όταν  πίνει κανείς  από αυτό, νοιώθει μια ανεπαίσθητη σφακάδα και μια ελαφρά μυρωδιά φασκομηλιάς.

Πηγάζει κάτω από ένα μεγάλο βράχο της δύσβατης  πλαγιάς.

Οι παλαιότεροι πίστευαν ότι το νερό αυτό ήταν άριστο χωνευτικό, βοηθούσε στη θεραπεία του έλκους του στομάχου και ότι διέλυε ακόμη και τις πέτρες στα νεφρά.

 Λένε επίσης ότι εκτός από τις παραπάνω ιδιότητές του, το χρησιμοποιούσαν και στο ζύμωμα, γιατί, σύμφωνα πάντα με την παράδοση, όταν ζυμώνανε με το νερό αυτό για να κάμουνε ψωμί, ανέβαινε χωρίς προζύμι η ζύμη.

Συγκεκριμένα όπως μου διηγήθηκε η Παπαπέρενα (αναφέρει ο αείμνηστος Γ. Περάκης, Ραντολόγια, Γ ΄τόμος),  ότι ζύμωνε πάντοτε με φασκονερό τα πρόσφορα του παπά και γινότανε αφράτα και μοσχομυρισμένα.

Το νερό αυτό για να ζυμώνει κάθε φορά της το κουβαλούσαν, εκτός Κυριακές και σχολάδες, από τη μικρή πηγή μέσα σε μια μπουχλίτσα , (πήλινη κανάτα), έμπιστα γειτονόπουλα, που τα φίλευε κάθε φορά αναλόγως.

 Τους έδινε όμως αυστηρή παραγγελία να μη δώσουν στο δρόμο σε κανένα αν τους ζητούσε να πιεί νερό από τη μπουχλίτσα. Αν μάθαινε πως ήπιε κάποιος, το έχυνε και δεν το χρησιμοποιούσε, το θεωρούσε ακάθαρτο και ήταν γι’ αυτή σοβαρότατο αμάρτημα να ζυμώσει πρόσφορα με ένα τέτοιο μολυσμένο νερό.

Με μια σας επίσκεψη τώρα, (αν και δύσκολο να βρεις και να διαβείς το μονοπάτι που σε φέρνει ως εκεί), η παλιά αυτή ξεχωριστή πηγή θα δείτε, ότι  δεν τρέχει το παλιό θεραπευτικό γάργαρο νερό της. Δεν μπορείς να δροσίσεις το πρόσωπό σου ή να ξεδιψάσεις. Τρέχει πολύ λίγο χρόνο, μόνο το Χειμώνα όπως γράψαμε παραπάνω   κι ένας σωλήνας και λάστιχο τοποθετημένο από κάποιο, παίρνει το νερό και  το χρησιμοποιεί φαίνεται για πότισμα του κηπάκου του, πιο κάτω προς το φαράγγι της Κριτσάς.

Κι έτσι η πηγή στο Φασκονερό σχεδόν έχει αχρηστευτεί. Σε λίγο θα είναι μια ανάμνηση και οι νεότεροι θα ακούνε γι’ αυτή και θα ρωτάνε που βρισκόταν.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι παλαιότερα η κάτοικοι της  συνοικίας Κουκίστρες,  έπαιρναν και κουβαλούσαν από εκεί νερό για τις ανάγκες τους. Τόσο σημαντική και χρήσιμη υπήρξε αυτή η πηγή για τους κατοίκους της συνοικίας, αφού το νερό του Κεφαλόβρυσου δεν επαρκούσε, όχι και πολύ παλιά από σήμερα.

Ποιος κατασκεύασε τη δεξαμενή και τοποθέτησε και την πεσμένη σήμερα πορτούλα, για την διατήρηση του νερού καθαρού, δε γνωρίζω.

 Αυτό που μου πληροφόρησε η αγαπητή χωριανή μας, κα Θεόκλητη Ζαχαργιά, μόνιμος κάτοικος της συνοικίας, επί Προεδρίας του Γιάννη Σιγανού (Ζέρβα), στην Κοινότητα του χωριού μας, φρόντισε και  τοποθετήθηκαν  σωλήνες με έξοδα των κατοίκων κι ήρθε το νερό σε μια εξωτερική βρύση. Από εκεί έπαιρναν νερό οι κάτοικοι για τις ανάγκες τους, μέχρι που τροφοδοτήθηκε η δεξαμενή μας με περισσότερο νερό από γεώτρηση και τροφοδοτήθηκαν όλα τα νοικοκυριά.

Άλλο ένα ιστορικό στοιχείο του χωριού μας, μας καλεί να το προστατέψουμε.

Όσο περνούν τα χρόνια όλο και περισσότερα από αυτά που θυμίζουν την παλιά   Κριτσά,  αφήνονται στην αδιάκοπη φθορά του χρόνου,  με την αδιαφορία ή με τις παρεμβάσεις τους οι άνθρωποι αλλοιώνουν ή καταστρέφουν εντελώς!