ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

                                             ΚΡΙΤΣΩΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ

ΑΠΟ ΤΑ  ΑΜΜΟΧΑΛΙΚΑ (ΑΜΜΟΤΣΑΪΛΑ)ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ,

ΣΤΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ - ΝΤΑΜΑΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΤΟΙΜΟ ΜΠΕΤΟΝ

             Σήμερα ας ανατρέξουμε αρκετά χρόνια πίσω και οι μνήμες ας μάς οδηγήσουν  στον Καλό Ποταμό, τον ξεροπόταμο του χωριού μας .

 Ένας χείμαρρος είναι, που κατεβάζει τα νερά του μόνο τους χειμερινούς μήνες, ψηλά από τα χιονισμένα βουνά του Αοριού της Κριτσάς  και συνεχίζει την πορεία του μέσα από έναν ξεχωριστό φαράγγι, για να διασχίσει τον κάμπο του χωριού και να σμίξει τέλος με τα νερά της θάλασσας, στον Άγιο Παντελεήμονα, την παραλία του Καλού Χωριού.

O αγωνιστής Γιάννης Κουτάντος

Ας αφήσουμε λοιπόν  τη φαντασία μας, να  μάς  πάει  εκεί στο ύψος της γέφυρας, (καμάρας)  όπως λέμε και στην τοποθεσία Λογάρι, δυο μόλις χιλιόμετρα από την Κριτσά, κατηφορίζοντας για τον  Άγιο Νικόλαο.

Το μάτι μας πέφτει σ’ ένα γεροδεμένο και ηλιοκαμένο άνδρα να «σκάβει» στο ποτάμι και πιο πέρα να υψώνονται δυο σωροί από χαλίκια.

Ο άνδρας αυτός δεν είναι άλλος από το χωριανό μας - κάτοικος Παλαιμύλου Κριτσάς - , ο Γιάννης Κουτάντος.

Ο Γιάννης Κουτάντος, ο Γιάννης της Βαγγελινιάς, όπως ήταν γνωστός στους χωριανούς του, υπήρξε ένας φιλήσυχος συνάνθρωπός μας, που προσπαθούσε να ζήσει τη γυναίκα του Αθηνά και  τις δυο  του κόρες (Μαρίκα και Αγλαΐα), με χειρωνακτικές εργασίες.

 Στα νιάτα του, αλλά και πολύ αργότερα, όσο του επέτρεπαν οι δυνάμεις του ασχολήθηκε και με την περισυλλογή αμμοχάλικων από τον Καλό ποταμό που αναφέραμε νωρίτερα. Μάλιστα πρέπει να υπήρξε και ο μοναδικός στο χωριό μας που ασχολήθηκε με τη συλλογή αμμοχάλικων.

Κατά την  εκστρατεία στη Μικρά Ασία το 1919, έλαβε μέρος ως στρατιώτης, στις εκεί μάχες, για την απελευθέρωση των αλύτρωτων αδελφών της περιοχής. Μετά την ατυχή έκβαση της εκστρατείας και του ξεριζωμού του ελληνισμού, συλλαμβάνεται μετά εκατοντάδων άλλων από τους Τούρκους, αιχμάλωτος.

 Δέκα χρόνια κράτησε η περιπέτειά του και  κατά διήγηση του ιδίου,  τράβηξε αφάνταστες κακουχίες κι εξευτελισμούς και τελικά κατάφερε να επιστρέψει στο χωριό του, ταλαιπωρημένος κι εξαντλημένος. Όμως στάθηκε στα πόδια του και ξεκίνησε μια νέα ζωή, ένα νέο αγώνα επιβίωσης. Μάλιστα πολύ νωρίς έχασε την αγαπημένη του γυναίκα κι έκτοτε ανέλαβε την ανατροφή και προστασία των δυο κοριτσιών του.  

Ναι τον θυμάμαι καλά το μακαρίτη το Γιάννη, να έρχεται στο καφενείο του Ξενοφώντος, του  (Ξενοφού) όπως τον αποκαλούσαν και καθισμένος μοναχός του απολάμβανε το κρασάκι του και κάποιο τραγούδι σαν αμανές έβγαινε από μέσα του. Είχε βλέπετε μνήμες πολλές  και βάσανα πολλά ο άνθρωπος. Καμμιά φορά έπαιζε και καμμιά κολλιτσίνα, για να περνά η ώρα!

Εργαλεία του ένας κασμάς , ένα σκαπέτι και μια κνισάρα - κόσκινο. Έστηνε την κνισάρα του σε σημεία του ποταμού εκεί  που έβλεπε  να υπάρχει  υλικό - φερτά υλικά -  και θα μπορούσε να πάρει την άμμο , τα πιο μικρά δηλαδή πετραδάκια ή τα μεγαλύτερα που ήταν το χαλίκι, υλικά  που δημιουργήθηκαν από  τις πέτρες μικρές ή μεγαλύτερες παρασυρόμενες από την ορμή του νερού και με την τριβή κατηφορίζοντας μετατράπηκαν σε αμμοχάλικο.

Ένα υλικό βέβαια ανακατεμένο με χώμα, ξύλα κι άλλα άχρηστα υλικά, και χρειαζόταν επεξεργασία. Έπρεπε να περάσει από τη διαδικασία του κοσκινίσματος για να είναι καθαρό και έτοιμο να χρησιμοποιηθεί. Ανάλογα  ανακατεύονταν στη συνέχεια με ασβέστη, ή τσιμέντο για τις οικοδομικές εργασίες.

Υπομονετικά και μέσα στο λιοπύρι – βλέπετε αυτή η δουλειά μπορεί να γίνει μόνο το Καλοκαίρι που δεν τρέχει ο ποταμός - ο μακαρίτης Γιάννης, έσκαβε και πετούσε το υλικό στο κόσκινο κι έτσι γινόταν η διαλογή.  Πίσω πήγαινε η άμμος και μπροστά έμενε το χαλίκι, (στρογγυλά βότσαλα).

 Έτσι με μεγάλο κόπο κατάφερνε να συγκεντρώνει την ανάλογη ποσότητα παραγγελίας ή να αποθηκεύει σε σωρούς ξεχωριστούς το αμμοχάλικο και να περιμένει τον επόμενο πελάτη.

Τα φορτηγά του χωριού πλησίαζαν στο σημείο κι εκείνος παρέα συνήθως με έναν εργάτη φτυάριζαν στην καρότσα το υλικό. Θυμάμαι το μακαρίτη Καρύδι Νικόλαο, (ιδιοκτήτης ασβεστοκάμινου), ο οποίος διέθετε και ανατρεπόμενο φορτηγό την εποχή εκείνη, να είναι ο κύριος μεταφορέας.

Αλλά και οι άλλοι Κριτσώτες ιδιοκτήτες φορτηγών Κουτάντος Γιάννης, (Κουταντογιάννης). Κλώντζας Γιάννης, (Κονιός) , Μιχάλης Κλώντζας, (Οβραίος), φόρτωναν και μετέφεραν κι εκείνοι.

Για τα χρόνια εκείνα βλέπετε, αυτά τα αμμοχάλικα αναγκαστικά αν και δεν ήταν και τόσο καλής ποιότητας, χρησιμοποιούσαν οι τεχνίτες, για τις οικοδομικές εργασίες. Τα λατομεία και τα τριβεία ακόμη δεν είχαν ξεκινήσει τη λειτουργία τους.

Τα περισσότερα σπίτια της Κριτσάς αλλά κι άλλων χωριών χτίστηκαν με υλικά των ποταμών και παρά την πάροδο δεκάδων ετών συνεχίζουν να αντέχουν στο χρόνο.

Η άμμος και το χαλίκι  είναι δυο από τις φερτές ύλες των ποταμών, οι οποίες παρασύρονται από την ορμή του νερού και αποτίθενται στις πεδινές περιοχές, όπου οι κλίσεις είναι ηπιότερες και η ροή μειωμένη.

 Καλά υλικά σχετικά, αλλά τα μειονεκτήματά τους είναι οι προσμίξεις χώματος, η λεία επιφάνεια και το στρογγυλευμένο σχήμα των κόκκων τους.

Τα ποταμίσια αμμοχάλικα λέγονται φυσικά ή συλλεκτά υλικά.

Τα φυσικά αυτά υλικά στις μέρες μας είναι σχετικά λίγα ή σπάνια και μάλιστα εδώ και μερικά χρόνια, απαγορεύτηκε η συλλογή τους.  Ένας σημαντικός λόγος της απαγόρευσης είναι ότι «Λατομεία», σπαστήρες, στήθηκαν μέσα στις κοίτες, ξεκοιλιάζοντας  τα ελληνικά ποτάμια, δημιουργώντας ανεπανόρθωτη οικολογική καταστροφή!

Λατομεία (νταμάρια), σπαστήρες και έτοιμο σκυρόδεμα, στην περιφέρεια Κριτσάς

Οι ανάγκες όμως για τις οικοδομικές εργασίες γενικότερα είναι μεγάλες και χρόνο με το χρόνο αυξάνονται παγκοσμίως.

Τόσο η απαγόρευση της συλλογής εκ των ποταμών αμμοχάλικων, όσο και η αύξηση της ζήτησής τους,  οδήγησαν τον άνθρωπο να στραφεί στην παραγωγή των αμμοχάλικων δια των λατομείων και των σπαστήρων, χρησιμοποιώντας ειδική πέτρα, κατάλληλης για την αντοχή της στις οικοδομικές εργασίες.

Η παραγωγή των αμμοχάλικων στα νταμάρια,  ξεκίνησε με εξόρυξη της πέτρας με κασμάδες, λοστούς και σπάσιμο με βαριοπούλες και με τη βοήθεια των φουρνέλων.

Δύσκολη πολύ η δουλειά αυτή και μάλιστα οι εργαζόμενοι κινδύνευαν από τυχόν ατύχημα από τα φουρνέλα. Δυστυχώς, ένα τέτοιο ατυχές περιστατικό συνέβη σε Κριτσώτες εργαζόμενους σε νταμάρι.

Στην περιφέρεια της Κριτσάς δημιουργήθηκαν από ιδιώτες λατομεία από πολύ νωρίς λόγω του κατάλληλου πετρώδους εδάφους της και λειτούργησαν σπαστήρες (τριβεία). Είχε αρχίσει βλέπετε, η οικοδομική ανάπτυξη του τόπου, λόγω κυρίως της έξαρσης του τουρισμού κι επομένως απαιτούνταν μεγάλες ποσότητες αμμοχάλικων.

Ανηφορίζοντας από τον Άγιο Νικόλαο προς Κριτσά, λειτούργησαν το Λατομείο του μακαρίτη  Μασσάρου Ιωάννη και της ΛΑΤΟΜΠΕΤΟΝ Αλεξανδράκη Α.Ε. στη θέση Αρκάμι και λίγο πριν τον οικισμό του Μαρδατίου.

Σήμερα το μεν Λατομείο του Μασσάρου σταμάτησε να λειτουργεί  πριν χρόνια και σ’ εκείνο της Αλεξανδράκη Α.Ε. λειτουργούν τα γραφεία της εταιρείας και η μονάδα παραγωγής έτοιμου σκυροδέματος, ενώ το λατομείο μεταφέρθηκε σε περιοχή των Ταπών. Βλέπετε η περιοχή οικοδομείται συνεχώς άρα ο θόρυβος και η πολλή σκόνη δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα ρύπανσης στους οικισμούς  Ρούσα Λίμνης και Μαρδατίου.

Τα αμμοχάλικα ήταν και συνεχίζουν και σήμερα να είναι, μια αναγκαιότητα για τον άνθρωπο. Μετά το νερό, η άμμος είναι η πιο περιζήτητη πρώτη ύλη στον κόσμο.

Όπως όμως προειδοποιεί ο ΟΗΕ, πλέον «στερεύει» εξαιτίας της αλόγιστης χρήσης της. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, σήμερα εξορύσσονται πάνω από 50 δισεκατομμύρια τόνοι άμμου και αμμοχάλικου ετησίως. Ποσότητα που αναλογεί σε περίπου 17 κιλά ανά άτομο την ημέρα και θα αρκούσε για να χτιστεί γύρω από ολόκληρη τη Γη ένα τείχος ύψους και πλάτους 27 μέτρων.

Αλλάζουν οι καιροί, αλλάζουν οι χρόνοι, αλλάζει η ζωή, άλλοι έρχονται κι άλλοι φεύγουν, «τα πάντα ρει και ουδέν μένει». Το μόνο πράγμα που παραμένει σταθερό είναι πως τα πάντα αλλάζουν.   Γειά σας!

                                ΓΙΑΝΝΗΣ  Κ. ΤΑΒΛΑΣ Δάσκαλος ο εκ Κριτσάς