ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ

 

                        ΚΡΙΤΣΩΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ

Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος Κριτσάς.

Το παλιό μοναστήρι και  προσφυγικός οικισμός, άλλο ένα σημαντικό μνημείο, χρειάζεται την προστασία μας!

Ακολουθώντας τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο από Κριτσά, προς το γειτονικό μας Κρούστα και περί τα 2,5 χιλιόμετρα, συναντάς μπροστά σου τον άλλοτε προσφυγικό οικισμό του Θεολόγου.

 Καμιά δεκαριά παλιά σπίτια άλλοτε κατοικίες των εκ Μικράς Ασίας εκδιωχθέντων οικογενειών (Κυριαζή, Κάργατζη, Μπούσδογλου, Μάπα, Βελόπουλου, Πασσά  ………).

Εδώ η εκκλησία τους παραχώρησε το 1925, τα άλλοτε κελιά και τα χωράφια του Μοναστηριού, του Ιωάννου Θεολόγου, (ιδρύθηκε τη Β’ Βυζαντινή περίοδο και λειτούργησε μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα),  για να ακουμπήσουν τη ζωή τους. Κάνοντας διάφορες εργασίες για τα προς το ζην, έζησαν μέχρι τα βαθιά τους γεράματα κι απέκτησαν αρκετά παιδιά.

Στις μέρες μας δυο φώτα βλέπεις τα βράδια αλλά εποχιακά, (αδελφοί Δημήτρης και Γεώργιος Μπούσδογλου, απόγονοι) ,να φωτίζονται τα σπίτια τους, για  να θυμίζουν κάτι από την εικόνα από τα  παλιά   χρόνια, τότε που ο οικισμός έσφυζε από ζωή.

Ανάμεσα σε δυο πηγές βρίσκεται ο οικισμός, αλλά η μια καταστράφηκε με τη διαπλάτυνση του δρόμου και η δεύτερη με δυσκολία «βγάζει» το Καλοκαίρι.  Αυτές τροφοδοτούσαν με νερό τις εκεί οικογένειες. Πριν λίγα χρόνια συνδέθηκε ο οικισμός με το ηλεκτρικό ρεύμα κι έτσι βγήκε από τα σκοτάδια. Δυο πινακίδες μπορούν να τοποθετηθούν ακόμη για να ενημερώνουν τους ξένους περαστικούς.

Στη μέση του οικισμού ξεχωρίζει κατάλευκος ο τρίκλιτος και τριμάρτυρας ναός, με το μεσαίο κλίτος να είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο  (εορτή 26 Σεπτεμβρίου), ενώ τα άλλα δύο είναι αφιερωμένα στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα - Αφέντη Χριστού, (εορτή 6 Αυγούστου) και στον Άγιο Χαράλαμπο (εορτή 6 Φεβρουαρίου).

Ο ναός ιδρύθηκε γύρω στο 1211 και θεωρείται σημαντικό δείγμα της τοπικής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής

 Και τα τρία κλίτη είναι καμαροσκεπή και συνδέονται εσωτερικά με χαμηλά τοξωτά ανοίγματα και ένα εγκάρσιο τμήμα στα δυτικά. Ο ναός έχει εισόδους βόρεια και νότια με ελαφρώς οξυκόρυφα ανακουφιστικά τύμπανα. Όλα του τα ανοίγματα, θυρώματα, παράθυρα και αγιοθύριδα κοσμούνται με λιθανάγλυφα πλαίσια.

Ο ναός ακόμα κοσμείται με τοιχογραφίες που χρονολογούνται με επιγραφή στα 1347 – 1348. Η μονή αναφέρεται με δικό της μετόχι, περιουσία και διοικητική εξάρτηση από τη μονή Τοπλού, στην οποία υπήχθη κατά το 16ο ή 17ο αιώνα. Υπάρχουν αναφορές για το μοναστήρι και τους μοναχούς του σε έγγραφα του 19ου αιώνα.

Το παλαιότερο χρονολογικά στοιχείο του Θεολόγου είναι ο θεωρούμενος θαυματουργός σταυρός λιτανείας που προέρχεται από τη μονή και σήμερα φυλάσσεται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, ο οποίος χρονολογείται μάλλον στο 13ο αιώνα.

 Όπως όλα τα μοναστήρια του Μεραμβέλλου υπήρξε ορμητήριο επαναστατικών εξορμήσεων κατά την τουρκοκρατία και διαλύθηκε το 1905.

Η Μονή Θεολόγου λόγω της ορεινής απόκεντρου και φύσει οχυρής θέσης (τότε δεν περνούσε ο δρόμος Κριτσάς -Κρούστας), διαδραμάτισε σπουδαιότατο ρόλο, ιδίως στις διάφορες Κρητικές επαναστάσεις. Στο Μοναστήρι εύρισκαν περίθαλψη και τροφοδοσία οι διαβιούντες στα γύρω βουνά χαϊνιδες (αρματωλοί) οι οποίοι ήταν ο φόβος και ο τρόμος των Αγάδων των πεδινών χωριών.

Η παράδοση αναφέρει ότι ένας Τούρκος, που πυροβόλησε την εικόνα του αγίου Ι. θεολόγου, έχασε το μάτι του από τη δική του σφαίρα, που κτυπώντας την εικόνα γύρισε και του βγαλε το μάτι.

 Άλλη παράδοση αναφέρει ότι κάποιος που πήγε να κλέψει ένα μελίσσι του αγίου, έμεινε καθηλωμένος πάνω στο μαντρότοιχο με τη διψέλη (κυψέλη) στον ώμο μέχρι το πρωί που πήγε ο ηγούμενος και με δεήσεις τον ελευθέρωσε.

Η εκκλησία του Θεολόγου με τις ωραίες παλιές εικόνες και αγιογραφίες εθεωρείτο πάντοτε  από τις πλέον θαυματουργές εκκλησίες της περιοχής και γι' αυτό και σήμερα ακόμη εορτάζεται με μεγάλη ευλάβεια από τους κατοίκους της Κριτσάς.

Και μια ιστορία από τα ραντολόγια του Κριτσώτη, αείμνηστου δασκάλου και λαογράφου, Γεωργίου Περάκη

Εκειά στο μοναστήρι, στην ανατολική ντου πλευρά, είναι και σήμερα ακόμη ένας πρίνος που ισκιάζει το μοναστήρι.

 Ένας Κριτσώτης μια φορά επήγε μ’ ένα σάρακα να καθαρίσει τον πρίνο και να κόψει ένα κλώνο που κατέβαινε μιαολιά  χαμηλά.

Αρχινά να σαρακίζει. Μα μια κοπανιά εκιά που σαράκιζε, επιάστηκε η χέρα ντου και ούτε ομπρός , ούτε πίσω ο σάρακας!

 Εφοβήθηκε ο κακομοίρης και παράτησε μεσοκομμένο τον κλώνο. Δεν τον επόκοψε γιατί δεν ήθελε φαίνεται ο Άγιος. Η χέρα ντου η δεξά που βάστανε το σάρακα επρήστηκε και ήκαμε ένα μήνα να ξεπρηστεί για να δουλέψει.

Ο κλώνος κιοσάς δεν εξεράθηκε, μα ήδεσε εντελώς και επόμεινε εφτάγερος στη θέση ντου. Στις μέρες μας ζει και βασιλεύει και οι περαστικοί απολαμβάνουν τη δροσιά του.

 

Ο τόσο σημαντικός ναός, παρά  την ιστορία  και την αρχαιολογική σπουδαιότητά του, οφείλουμε  να παραδεχτούμε ότι με μια επίσκεψη και με την πρώτη ματιά του ο επισκέπτης δε θα νιώσει και τόσο ευχάριστα.

Έχει εμφανή σημάδια φθορών λόγω του χρόνου, των καιρικών συνθηκών και την παραμέλησή μας.

 Οι τοίχοι έχουν υποστεί ρηγματώσεις , η υγρασία έχει καταστρέψει τοιχογραφίες και η κατάσταση πίσω από το ναό δεν περιγράφεται. Ερείπια τα παλιά κελιά κι  ένας ψηλός τοίχος που ορθώνεται ακόμη, κινδυνεύει πέφτοντας να δημιουργήσει μεγάλη ζημιά στο ναό.

Τέτοια προβληματική εικόνα παρουσιάζει αυτό το αξιόλογο μνημείο του χωριού μας αλλά και της ευρύτερης περιοχής.

Εγώ σαν ενεργός πολίτης της Κριτσάς αυτά τα ολίγα έχω να πω και όποιος έχει αρμοδιότητα ας μεριμνήσει για τη σωτηρία του. Φανταστείτε μια συνολική ανάπλαση ναού , σπιτιών και γενικά ευπρεπισμό του γύρω χώρου.

 Η Κριτσά θα αποκτήσει αμέσως άλλον ένα μαζί με την Παναγία Κερά, αξιολογότατο θρησκευτικό τουριστικό προορισμό, με πολλαπλά οφέλη για το χωριό μας.

Κύριοι, δεν υπάρχουν περιθώρια χρόνου για τη σωτηρία του μνημείου. Έχουμε καθήκον, υποχρέωση να διασώζουμε ότι μας κληροδότησαν οι πρόγονοί μας κι εμείς να τα αφήνουμε παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές.

                        ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΑΒΛΑΣ Δάσκαλος, ο εκ Κριτσάς