ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΥΘΟΣ!

 

 

ΜΙΚΡΑ ΨΗΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η χαλασμένη εκκλησία στη θέση «Σταυρωμένος» της Κριτσάς.

«Μην τάξεις άγιου κερί και μικρού παιδιού κουλούρι»

Έταξες στον άγιο, μην το ξεχάσεις!

Κάποια στιγμή στη ζωή του ο άνθρωπος, για να τιμήσει, να ευχαριστήσει, για να παρακαλέσει ή για να ζητήσει βοήθεια από κάποιον άγιο, του τάζει. Να του πάει π.χ. μια λαμπάδα, να του πάει αρτοπλασία, να του ανάψει τα καντήλια, να του φτιάξει την εικόνα του, να του επισκευάσει το εκκλησάκι του ή και να του κτίσει ένα στο όνομά του.

Αυτονόητο είναι ότι η εκπλήρωση του τάματος χρειάζεται να είναι δυνατή-εφικτή σε χρόνο εύλογο και όχι αόριστα. Τάζοντας κάτι που δεν μπορούμε να το εκπληρώσουμε δείχνουμε ασέβεια και επιπολαιότητα.

Ένα βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, ο Εκκλησιαστής, αναφέρει σχετικά:

Όταν τάξεις κάτι στο Θεό μην αργήσεις να το εκπληρώσεις, γιατί δεν αρέσουν στον Θεό οι επιπόλαιοι.

 Εσύ λοιπόν ό,τι τάξεις να το εκπληρώνεις. Καλύτερα να μην τάξεις, παρά να τάξεις και να μην εκπληρώσεις το τάμα σου (5,3-4).

 

                                                     Η χαλασμένη εκκλησία

Μερικές 100ντάδες μέτρα μετά το Κοινοτικό γήπεδο στο δρόμο για την αρχαία ΛΑΤΩ συναντάς μια διασταύρωση δεξιά σου.

 Ακολουθείς ένα φαρδύ χωμάτινο αγροτικό δρόμο και κάποια στιγμή μπροστά σου έχεις αυτό που βλέπεις στη φωτογραφία.

 Αναρωτιέσαι εύλογα, αυτό το ερείπιο τι ήταν, για ποιο λόγο χτίστηκε, πότε χτίστηκε, ποιος το έκτισε και γιατί σήμερα βρίσκεται σ’ αυτήν την κατάσταση.

Απορία πολλών περαστικών χωριανών αλλά κι επισκεπτών κατά καιρούς όπως και δική μου.

Ψάχνοντας, όπως έχω κάνει κι άλλες φορές για άλλα θέματα, οδηγήθηκα σ’ έναν ηλικιωμένο Κριτσώτη, ο οποίος γνωρίζει πολλά και θυμάται επίσης πολλά, το Μιχάλη Κοκκίνη (Σφακιανό).

 Του γνωστοποίησα την απορία μου και όπως πάντα με προθυμία με υποδέχτηκε και να τι μου είπε.

Όλοι εμείς οι παλαιότεροι θυμούμαστε τον Παναγιώτη Νεραντζούλη, (βαφέας υφαντών), ο οποίος κατοικούσε στη συνοικία Καμάρι του χωριού. μας.

Ο Παναγιώτης Νεραντζούλης σε αναμνηστική φωτογραφία

Ο μακαρίτης Παναγιώτης, υπήρξε η ξεχωριστή μορφή στο έργο «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» - το οποίο γυρίστηκε το 1956 στην Κριτσά από το γνωστό σκηνοθέτη μακαρίτη, Ζυλ Ντασσέν, με πρωταγωνίστρια την αείμνηστη επίσης Μελίνα Μερκούρη-.

Υποδυόταν άριστα έναν εκ των κυνηγημένων και διωχθέντων  από τους Τούρκους πρόσφυγα από τη Μικρά Ασία το 1912, σύμφωνα με το έργο του Νίκου Καζαντζάκη.

 Μ’ έναν τρίχινο Κριτσώτικο ντρουβά  -σακούλι- στον ώμο, μετέφερε τα κόκαλα των προγόνων του. Μάλιστα όταν αποφασίσθηκε να τα θάψουν στη νέα γη που ήρθαν, μπήκε μέσα στον τάφο για να θαφτεί μαζί τους!

 Ο αείμνηστος λοιπόν Παναγιώτης απέκτησε δυο γιους. Το Νικόλαο (τελευταία υπάλληλο του τότε Κτηνιατρείου της Κριτσάς, αποθανόντα πριν λίγα χρόνια) και τον Ιωάννη.

 Ο Ιωάννης αγαπούσε τα γράμματα, ήταν μελετηρός και εισήχθη στην ιατρική σχολή Αθηνών.

Σπούδαζε στην Αθήνα και σε λίγο θα έπαιρνε το πτυχίο της ιατρικής για να προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες στους συνανθρώπους του. Όμως «άγνωσται αι βουλαί του Κυρίου». Αρρώστησε βαριά και σύντομα πέθανε. Ο πατέρας του Παναγιώτης πολύ λυπήθηκε και απαρηγόρητος στη μνήμη του νεκρού του γιου, έταξε να φτιάξει για τη μνήμη του, μια εκκλησία αφιερωμένη στην Ύψωση του Τιμίου Σταυρού.

 Έτσι λοιπόν στη θέση αυτή έκτισε ένα εκκλησάκι. Έτοιμο πια ζήτησε από τον τότε Μητροπολίτη Πέτρας Δημήτριο; να τελέσει τα εγκαίνια.     Εκείνος αρνήθηκε καθ’ ότι ο νέος ναός χτίστηκε πολύ κοντά κι ανάμεσα σε δύο άλλες υπάρχουσες και σήμερα ναούς (Σταυρωμένος στα Κλεισίδια και Σταυρωμένος στο νέο νεκροταφείο). Ίσως εθεωρήθη υπερβολή τρεις εκκλησίες σε τόσο μικρή απόσταση η μια με την άλλη.

Έτσι ο ναός εγκαταλείφθηκε στη φθορά του χρόνου και των καιρικών συνθηκών. Τα πορτοπαράθυρα σάπισαν κι έπεσαν οπότε άνθρωποι, ζώα και πουλιά έμπαιναν μέσα ελεύθερα.

Πριν από πολλά χρόνια νέος τότε κι άριστος, φανατικός κυνηγός, περνά από το σημείο ο μακαρίτης Μιχάλης Αφορδακός (πατάτας).

Μπαίνει μέσα στο ναό, να δει μήπως υπάρχει κάποιο θήραμα μέσα και όπως ο ίδιος διηγιόταν αργότερα, την ώρα που έβγαινε από την εκκλησία, σα να έγινε σεισμός και το μεγαλύτερο μέρος της σωριάστηκε στο έδαφος.

 Έκαμε το Σταυρό του που γλίτωσε κι έντρομος γύρισε στο χωριό. Έκτοτε μια λαμπάδα τάμα την πήγαινε την ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στις 4 του Σεπτέμβρη.

Ο παλιός αυτός ναός εγκαταλελειμμένος από τότε , χρόνο με το χρόνο καταρρέει και σύντομα θα χαθούν τελείως τα ίχνη του  και σ΄αυτό συνέργησαν και κάποιοι που πήραν τις πέτρες του για δική τους χρήση!

Υ. Γ. Κυκλοφορούν ανάμεσα στους χωριανούς κι άλλες ερμηνείες αλλά τούτη είναι η αυθεντική διότι αποτελεί  προσωπική διήγηση των πρωταγωνιστών!

        Για τη μεταφορά, Γιάννης Κ. Ταβλάς Συνταξιούχος Δάσκαλος

Κι άλλες εκδοχές:

Η παλιά εκκλησία

του Ι.Κ. Παγκάλου

 

Στην εφημερίδα ΑΝΑΤΟΛΗ της 1^ης Οκτωβρίου 2021 στη σελ. 8, ο συνταξιούχος δάσκαλος Ι. Κ. Ταβλάς, συγχωριανός και παλιός συμμαθητής μου στο Δημοτικό, το Γυμνάσιο και το Λύκειο Αγ. Νικολάου, δημοσίευσε ένα κείμενο σχετικό με μια χαλασμένη εκκλησία στη θέση «Σταυρωμένο» της Κριτσάς Μεραμπέλλου.

 Διαβάζοντάς το θυμήθηκα ότι στα μέσα της 10ετίας του ’60, όντας μαθητής Λυκείου, την είχα επισκεφθεί εκ περιεργείας, διότι πολλές φορές την περίοδο συλλογής των χαρουπιών, μετέφερα με τα δύο υποζύγια που είχαμε (μουλάρι και γάιδαρο), φορτία χαρουπιών, από τη θέση «Κουτάραντος» (από ’κει που βρίσκεται σήμερα το μνημείο της Κριτσωτοπούλας) στη θέση «Λεωνίδη Χάνι», όπου «έκαναν χαρούπι» οι έμποροι και τα μάζευαν σε μεγάλους σωρούς δίπλα στον αυτοκινητόδρομο.

Μετά την παράδοση των χαρουπιών, επέστρεφα πίσω με το αποδεικτικό παράδοσης, το λεγόμενο «ντεσκερέ».

Αυτός ο αγροτικός δρόμος που ακολουθούσα περνούσε σε απόσταση εξήντα μέτρων βορειοανατολικά από μια εγκαταλειμμένη πέτρινη εκκλησία και κατέληγε στον επαρχιακό δρόμο Κριτσάς – Αγ. Νικολάου, κοντά στην Παναγία του Φλέρμη.

 Από εκεί συνέχιζα στον επαρχιακό δρόμο μέχρι του «Λεωνίδη το Χάνι». Μια φορά μετά την παράδοση του φορτίου των χαρουπιών, επιστρέφοντας στην Κουτάραντο, σταμάτησα χαλαρός για να δω από μέσα την εγκαταλειμμένη εκκλησία. Το κουφάρι της εκκλησίας, δηλαδή οι τέσσερις τοίχοι και ο θόλος της, βρίσκονταν ακέραιοι στις θέσεις τους. Δεν θυμάμαι να έδειχναν ετοιμόρροποι.

Τώρα, και μερικά χρόνια, ανεβαίνοντας με το αυτοκίνητο στην Κριτσά, όταν περνούσα στη θέση Παναγία – Φλέρμη, δεν έβλεπα πια στο βάθος κατ’ ευθείαν μπροστά μου και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου σε ψηλότερη στάθμη το γνώριμο εκείνο πέτρινο κτίσμα, αλλά μόνο το δυτικό τοίχο του ανάμεσα στα λιόφυτα και υποψιαζόμουνα ότι κάτι είχε αλλάξει.

Λυπήθηκα που το άφησαν απροστάτευτο να χαλάσει αν και ήταν ένα μνημείο της ιστορίας του τόπου. Μετά που διάβασα στην ΑΝΑΤΟΛΗ το άρθρο που προανέφερα, αποφάσισα να το  επισκεφθώ ξανά, ύστερα από εξήντα περίπου χρόνια, από όταν ήμουνα μαθητής Λυκείου.

Από το χάρτη ΓΥΣ, (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού) κλίμακας 1:5000, εντόπισα τη θέση του, σε απόσταση 180,00 μέτρων νοτίως της εκκλησίας του νέου νεκροταφείου Κριτσάς και εν συνεχεία από το site του Google – earth είδα ότι ένας πλατύς δρόμος περνούσε από μπροστά του βορειότερα απ’ αυτό. Έτσι η προσέγγιση του χώρου με το αυτοκίνητο είναι ευχερέστατη.

Λίγο πιο κάτω ο τσιμεντροστρωμένος δρόμος κάνει ένα ζικ-ζακ και συναντά τον παλιό αγροτικό δρόμο που ακολουθούσα για τη μεταφορά των χαρουπιών.

Σήμερα το ερείπιο περιβάλλεται από λιόφυτα, υποδειγματικά φροντισμένα εκ των οποίων μερικά περιφραγμένα. Η περιοχή φαίνεται να είναι υψηλής παραγωγικότητας.

 Από την παλιά εκκλησία στέκει μόνο ο δυτικός τοίχος σε όλο το ύψος του. Είναι κτισμένος με πέτρες και ασβέστη ο οποίος με την πάροδο του χρόνου έχει γίνει πέτρα ώστε ο τοίχος να είναι μία ολόσωμη κατασκευή με υψηλή μηχανική αντοχή και ανθεκτικότητα στο χρόνο.

Οι πλαϊνοί τοίχοι σώζονται σε μικρό μήκος από το δυτικό τοίχο και σε πολύ χαμηλό ύψος. Το εξωτερικό επίχρισμά του παρουσιάζει διακόσμηση με μοτίβο κατακόρυφων ψαροκέφαλων που θα έγιναν με το μυστρί όταν το επίχρισμα θα ήταν νωπό. Στην εσωτερική πλευρά του δυτικού τοίχου φύεται μεγάλος σκίνος και στην εξωτερική πλευρά του ένα ελαιόδεντρο τον καλύπτει με το φύλλωμά του.

Την πρώτη φορά που σαν έφηβος επισκέφτηκα το κτίσμα, θυμάμαι ότι η  πόρτα εισόδου βρισκόταν στο νότιο τοίχο του. Ήταν μονόκλιτη βασιλική με θόλο. Τότε δεν είχε διανοιχθεί ο σημερινός τσιμεντοστρωμένος δρόμος και το πέτρινο κτίσμα βρισκόταν απομονωμένο και ξεχασμένο μέσα στα λιόφυτα.

Έχω την άποψη ότι το κτίσμα είναι πολύ παλιό, από τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Αποκλείεται να κτίστηκε από τον αναφερόμενο στην ΑΝΑΤΟΛΗ της 1/10/21 Κριτσώτη.

 Το δυσάρεστο γεγονός του θανάτου του παιδιού του θα συνέβηκε λίγο πριν τον πόλεμο του 1940, όμως το ερείπιο που εξετάζουμε πρέπει να έχει ηλικία αιώνων.

Στον τόπο του ερειπίου δεν έχει απομείνει ούτε ίχνος από τα οικοδομικά υλικά του, τα οποία κάποιοι λεηλάτησαν για να τα χρησιμοποιήσουν κάπου αλλού. Η λεηλασία αυτή θα έγινε μετά το 1977 επειδή η αεροφωτογραφία της ΓΥΣ του έτους εκείνου, δείχνει το μνημείο ακέραιο.

 Ό,τι έγινε πρέπει να ακολούθησε την κατασκευή του τσιμεντοστρωμένου δρόμου μπροστά απ’ αυτό που επιτρέπει την προσέγγιση αυτοκινήτου. Νομίζω ότι η περίοδος της καταστροφής μπορεί να φανεί από τις αεροφωτογραφίες των επομένων ετών. Άγνωστοι είναι και οι δράστες της λεηλασίας και μια λαϊκή παροιμία λέει: «άπιαστος κλέφτης, καθάριος νοικοκύρης».

Πρόκειται για συνηθισμένο φαινόμενο σε κάθε τόπο και μία άλλη παροιμία λέει «δρυός πεσούσης, πας ανήρ ξυλεύεται». Π.χ. αυτό έχει συμβεί και στις πυραμίδες της Γκίζας στην Αίγυπτο, όπου πολλοί ογκόλιθοί τους χρησιμοποιήθηκαν για παραγωγή ασβέστη στην ανοικοδόμηση της πόλης του Καΐρου.

Έχω την άποψη ότι επιβάλλεται ο καθαρισμός του χώρου του ερειπίου ώστε να αποκαλυφθεί το δάπεδό του, ίσως και τα θεμέλια των τοίχων του και εν συνεχεία να περιφραχθεί ο χώρος αυτός με συρματόπλεγμα για προστασία, σαν πράξη μεταμέλειας για την αδιαφορία μας να το συντηρήσουμε.

Το παρόν συνοδεύεται από αντίγραφο χάρτη 1:5000 της περιοχής του ερειπίου όπου φαίνονται επτά κυκλάκια που ήσαν παλαιότερα αλώνια κοντά σ’ αυτό. Ένα εξ αυτών βρίσκεται στη Β-Δ γωνία του και δεν θα ενοχλούσε τότε την είσοδό του που όπως είπαμε βρισκόταν στο νότιο τοίχο του. Από το αλώνια αυτό διατηρούνται οι πέτρες που το περίκλειαν που τις έλεγαν «αντριγιαλίκους». Καλό θα ήταν στην προστατευτική περίφραξη να συμπεριληφθεί και το αλώνι αυτό, σαν σήμα κατατεθέν της αγροτικής οικονομίας του χωριού στο παρελθόν.

 Στο ίδιο απόσπασμα χάρτη φαίνεται η θέση της εκκλησίας του νέου νεκροταφείου σημειωμένη με το νούμερο -1- και η θέση του ερειπίου με το νούμερο -2-.

Παρακαλείται όποιος ασχολείται με την τοπική ιστορία ή όποιος άλλος γνωρίζει κάτι σχετικό με την ιστορία του μνημείου να το ανακοινώσει ώστε να διαφωτιστεί η άγνωστη ιστορία του. Οι συντεταγμένες του στο σύστημα ΕΓΣΑ ’87 είναι: Χ=650588 και Υ=3892189 μέτρα. Εάν καθαριστεί ο χώρος του και περιφραχθεί, θα μπορούσε να περιληφθεί σαν τουριστικό αξιοθέατο στον τουριστικό οδηγό του Δήμου.

Αγ. Νικόλαος 15 Οκτ. 2021

Ι.Κ. Πάγκαλος

Συντ/χος Αρχιτέκτων

 

Η «χαλασμένη» εκκλησία της Κριτσάς

Στα ενδιαφέροντα κείμενα του Ι.Κ. Ταβλά (ΑΝΑΤΟΛΗ 1ης Οκτωβρίου) και Ι.Κ. Παγκάλου (ΑΝΑΤΟΛΗ 21ης Οκτωβρίου) για τη «χαλασμένη εκκλησία» στη θέση «Σταυρωμένος» της Κριτσάς (κοντά στην αρχαία Λατώ) θα προσθέσουμε μαρτυρίες του φυσιοδίφη Γιώργου Αφορδακού:

 «Την εκκλησία αυτήν εγώ τη θυμάμαι και έστεκε ολοκληρωμένη αλλά εγκαταλελειμμένη. Ακούγεται ότι ήτανε αθρόνιαστη.

Προσωπικά πιστεύω ότι έχει σχέση με τις επιδημίες του Μεσαίωνα. Νότια της εκκλησίας σώζονται τροχάλοι (σωροί πέτρες) πιθανόν από ερειπωμένα κτίσματα, όπου μπορεί να έμεναν απομονωμένοι άρρωστοι από τους άλλους κατοίκους της Κριτσάς.

 Όταν τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια χάλασε ένα μέρος της τοιχοποιίας και σχεδόν κατεδαφίστηκε βρήκαν την ευκαιρία και πήραν τις πελεκητές πέτρες και έναν πέτρινο σταυρό που ήταν μάλλον ανατολικά πάνω από το ιερό της εκκλησίας».

 Ο Κριτσώτης Νεκτάριος Κοκκίνης μας διηγήθηκε μιαν άλλη ερμηνεία γιατί η εκκλησία έμεινε αθρόνιαστη και τελικά εγκαταλείφθηκε:

 «Δύο αδέλφια από το χωριό μας έκτισαν αυτήν την εκκλησία. Όμως, ο ένας ήθελε να την αφιερώσει στον Αφέντη Χριστό και ο άλλος στον Άγιο Κωνσταντίνο. Επήγανε στο Δεσπότη και αυτός τους είπε “ό,τι αποφασίσετε εσείς και μετά θα ΄ρθω εγώ να την θρονιάσουμε”.

Τελικά τα αδέλφια δεν συμφωνήσανε και αυτή έμεινε αθρόνιαστη και, με τον καιρό, έπεσε. Θυμάμαι παιδί, εγώ και η μάνα μου, ότι μπαίναμε μέσα στην εκκλησία. Τις πεσμένες πέτρες από την εκκλησία τις πήραν. Υπάρχουν κάποιοι μύθοι, γι’ αυτούς που πήραν τις πέτρες και τις χρησιμοποίησαν ότι δεν στέριωναν εκεί που τις έβαζαν».