ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ ΣΟΦΙΑ ΨΙΛΑΚΗ-ΠΕΛΕΚΑΝΟΥ

 

ΜΙΚΡΑ ΨΗΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μαθήματα κεντήματος στην Κριτσά

με τη Σοφία Ψιλάκη-Πελεκάνου

 

Η Σοφία με μαθήτριά της

 Η  ραπτομηχανή και η ιστορία της

Ανάμεσα στις σπουδαιότερες μηχανές του 19^ου αιώνα, συγκαταλέγεται η ραπτομηχανή.

 Πρώτοι οι Άγγλοι συνέλαβαν την ιδέα για την κατασκευή της ραπτομηχανής, Αμερικάνοι όμως, ήταν εκείνοι που κατασκεύασαν την πρώτη πρακτική και λειτουργική ραπτομηχανή.

Ήδη τον 18^ο αιώνα έγιναν οι πρώτες προσπάθειες κατασκευής ραπτομηχανής από τον Charles F. Weinsenthal (Γουάινσταλ 1775), καθώς και από τον Τhomas Saint (1790),οι οποίοι πέτυχαν ένα γρήγορο και μηχανικό ράψιμο αντί του προαιώνιου αργού και κουραστικού ραψίματος με το χέρι. Αν και οι προσπάθειες τους δεν έφεραν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, η εφεύρεση του Άγγλου T. Saint,το 1790,που ήταν μια μηχανή για τη ραφή δερμάτων , αποτέλεσε τη βάση της ιδέας του σημερινού ραψίματος .

Το 1825 ο Γάλλος Bartheleus Thimonier (Τιμονιέ) κατασκεύασε την πρώτη λειτουργικά αξιόπιστη ραπτομηχανή . Επίσης ο ίδιος κατόρθωσε το 1829 να κατασκευάσει μια  χονδροκομμένη ραπτομηχανή από ξύλο η οποία μιμούνταν το ράψιμο που γίνεται με το χέρι. Η συγκεκριμένη κατασκευή αποτέλεσε ορόσημο στην εξέλιξη των μηχανών ραφής .

Η εφεύρεση του Τhimonier προσέλκυσε το ενδιαφέρον των ιδιοκτητών ενός εργοστασίου κατασκευής στολών του γαλλικού στρατού στο Παρίσι, με αποτέλεσμα να τον προσλάβουν ως συνέταιρο. Έτσι ο Τhimonier κατασκεύασε το 1831 ογδόντα ξύλινες ραπτομηχανές , οι οποίες λειτουργούσαν ομαλά.

 Η απροσδόκητη αυτή επιτυχία υποκίνησε το φθόνο των Παριζιάνων ραπτών οι  οποίοι ξεκίνησαν μια προπαγάνδα που απευθυνόταν στον αμαθή και θρησκόληπτο όχλο και που διαλαλούσε ότι η ραπτομηχανή του Τhimonier ήταν «έργο σατανικό» . Σαν αποτέλεσμα , η κοινή γνώμη εναντιώθηκε στην εφεύρεση αυτή και πλήθος κόσμου εισέβαλε στο εργοστάσιο και το  λεηλάτησε.

Οι ξύλινες ραπτομηχανές του Thimonier μετατράπηκαν σε συντρίμμια, από το λαό που θα σκότωνε και τον ίδιο , αν δεν πρόφταινε να ξεφύγει και να δραπετεύσει στην ιδιαίτερη πατρίδα του .

Το 1845 , και πάλι ο Τhimonier κατασκεύασε μια νέα ραπτομηχανή εξολοκλήρου από μέταλλο , η οποία είχε ως βάση το ίδιο πρότυπο μοντέλο , μόνο που τώρα ήταν τελειοποιημένο . Η ραπτομηχανή αυτή είχε ένα μειονέκτημα ίδιο με την προηγούμενη , έκανε δηλαδή , αλυσιδωτή βελονιά με μια μόνο κλωστή που ξηλώνεται πολύ εύκολα.

Άλλος ένας εφευρέτης, ο Αμερικανός Walter Hunt (Χάντ) , αντί να ακολουθήσει , όπως οι προκάτοχοί του , την αρχή της απομίμησης του χειροποίητου ραψίματος που απαιτούσε μια μόνο κλωστή ,έθεσε, πρώτος απ’ όλους , την ιδέα της βελονιάς με δυο κλωστές (κομποβελονιάς , που γίνεται με βελόνα με τρύπα κοντά στη μύτη της) .

Η βελόνα της ραπτομηχανής του Hunt , κινούμενη με παλλόμενο βραχίονα και διαπερνώντας το ύφασμα, σχημάτιζε με την κλωστή θηλιά . Έπειτα , μέσα από τη θηλιά περνούσε άλλη κλωστή , τυλιγμένη σε παλινδρομική σαΐτα , με τρόπο τέτοιο ώστε , κατά το ανέβασμα της βελόνας , οι δυο κλωστές να δένονται σφιχτά σχηματίζοντας κόμπο .

Αυτή είναι η βάση της κομποβελονιάς , που υιοθετήθηκε και από όλες τις επόμενες ραπτομηχανές που λειτουργούσαν με δυο κλωστές να δένονται σφιχτά σχηματίζοντας κόμπο. Η μηχανή του Hunt , που ήταν η πιο τελειοποιημένη ραπτομηχανή της εποχής της , είχε τα ίδια χαρακτηριστικά με τις σημερινές ραπτομηχανές και μπορεί να θεωρηθεί ως πρόδρομος αυτών. Παρόλα αυτά δεν είχε πρακτική χρησιμότητα λόγω της αδυναμίας της να εκτελεί κανονικά τη στροφή στη γωνία των υφασμάτων και να κάνει  συνεχές ράψιμο σε αρκετό μήκος . Ο ράφτης ήταν υποχρεωμένος να μετακινεί και να τοποθετεί το ύφασμα συνεχώς .

Άλλος παγκόσμιος εφευρέτης ραπτομηχανών είναι ο Αμερικανός Elias Howe, η ραπτομηχανή του οποίου είχε τα ίδια χαρακτηριστικά με τη μηχανή του Hunt, αν και ο Howe αγνοούσε  την ύπαρξή της. Το  έτος κατασκευής ήταν το 1845 και ο Howe απέκτησε για αυτήν το πρώτο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το 1846 , ένα δίπλωμα που για πρώτη φορά δινόταν σε εφευρέτη ραπτομηχανής. Η ραπτομηχανή αυτή λειτουργούσε με δύο κλωστές και μια βελόνα που είχε την τρύπα κοντά στη μύτη .

Στην Αμερική , όμως , η ραπτομηχανή του Howe δεν είχε την αναμενόμενη αποδοχή . Ο Howe τότε κατέφυγε στην Αγγλία, αλλά και εκεί βρέθηκε σε ανάγκη και αναγκάστηκε να πουλήσει τα δικαιώματα της εφεύρεσής του μόλις στο ποσό των 250 λιρών . Αγοραστής ήταν ένας Λονδρέζος εργοστασιάρχης κορσέδων , ομπρελών , βαλιτσών και υποδημάτων , ονομαζόμενος William F. Thomas (Τόμας) , ο οποίος και θησαύρισε εκμεταλλευόμενος την εφεύρεση του Howe .

Όσο ο Howe απουσίαζε στην Αγγλία , η σταδιακή διάδοση της ραπτομηχανής στην Αμερική άρχισε να προσελκύει την περιέργεια και το ενδιαφέρον του κοινού . Έτσι, πολλοί μηχανικοί αποφάσισαν να ασχοληθούν με την  κατασκευή νέων ή με την τελειοποίηση των ραπτoμηχανών που ήδη κυκλοφορούσαν στην αγορά .

 Ανάμεσα τους ήταν και ο Isaac Merritt Singer (Σίνγκερ) ο οποίος κατασκεύασε μια ραπτομηχανή τελειότερη από εκείνη του Howe .

Η ραπτομηχανή του Howe χρησίμευε ως υπόδειγμα για όλες τις άλλες ραπτομηχανές που λειτουργούσαν με δύο κλωστές και μία βελόνα με μία τρύπα κοντά στη μύτη της . Ωστόσο , παρέμεναν  τα βασικά μειονεκτήματα των προηγούμενων ραπτομηχανών , με κυριότερο από αυτά τη μετακίνηση του υφάσματος προς τη βελόνα , η οποία γινόταν με μεγάλο κόπο .

Το μειονέκτημα αυτό ξεπεράστηκε το 1850 με την τελειοποίηση της ραπτομηχανής του Howe σε διάφορα καίρια μέρη της από τον Singer , που ήταν ο εφευρέτης της παγκοσμίως γνωστής ομώνυμης ραπτομηχανής . Ο Singer ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τον κάθετο κινούμενο βελονοφόρο , την οριζόντια κινούμενη σαΐτα, την οριζόντια πλάκα για την τοποθέτηση του υφάσματος , το ποδαράκι στερέωσης του υφάσματος , το σύστημα αυτόματης προώθησης της (μεταφοράς) του υφάσματος και τους ρυθμιστές τάσης των κλωστών , εργαλεία με τα οποία επιτυγχάνεται η ομαλή και γρήγορη λειτουργία της ραπτομηχανής .

                            Η δασκάλα Σοφία με Κριτσωτοπούλες μαθήτριες

Το πρότυπο αυτής της ραπτομηχανής του Singer εκτίθεται στο Εθνικό μουσείο των Ηνωμένων Πολιτειών . Αργότερα ο Singer ανακάλυψε και δεύτερο τύπο ραπτομηχανής , τελειότερο απ’ αυτόν που μόλις περιγράψαμε , μια μηχανή με κερκίδα ή μασούρι και με μασουρίστρα στην οποία ήταν τυλιγμένη η κλωστή.

Σε αυτόν τον τύπο μηχανής ένας παλλόμενος κινητήρας , ο οποίος βρίσκεται μέσα σε μία θήκη που έχει τη μορφή δακτυλίου , κινεί τη σαΐτα με το μασούρι που κάνει μια κυκλική κίνηση με τόξο 150 μοιρών . Η μηχανή αυτή αποτέλεσε την πρώτη πρακτική ραπτομηχανή , που με την κατασκευή της ο Singer πέτυχε την είσοδο της στα νοικοκυριά για οικιακή χρήση .

Από την ιστορία της ραπτομηχανής δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε και τον φτωχό αλλά μεγαλοφυή Αμερικανό Allen B. Wilson (Ουίλσον) που το 1849 , σε ηλικία μόλις 22 ετών , εφηύρε την περίφημη μηχανή Wilson χωρίς να έχει δει ή να ξέρει τίποτα για την εφεύρεση του Howe . H εφεύρεση του Wilson , για την οποία ο ίδιος έλαβε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας την ίδια μέρα που και ο Singer έλαβε  το δικό του δίπλωμα (12 Αυγούστου 1851) .

Το 1849 ένας ράφτης ο William Grover (Γκρόβερ) προσπάθησε να λύσει το πρόβλημα της συχνής αλλαγής του μασουριού στις γαζωτικές μηχανές. Στην προσπάθειά του αυτή τον βοήθησε ένας άλλος ράφτης, ο William Baker (Μπέϊκερ) , με αποτέλεσμα να καταφέρουν τελικά , να κατασκευάσουν μια μηχανή ραφής , η οποία παρήγε αλυσιδωτή βελονιά με δυο κλωστές . Η ραφή που σχημάτιζε η συγκεκριμένη μηχανή πήρε το όνομα Grover & Baker που εξελίχτηκε στο τελειότερο εργοστάσιο παραγωγής ραπτομηχανών για βιομηχανικές ,  κυρίως ,  ανάγκες .

Στο πέρασμα του χρόνου εφευρέθηκαν περισσότερο εξειδικευμένες ραπτομηχανές . Τέτοιες είναι οι μηχανές δημιουργίας κουμποτρυπών , οι μηχανές ραφής κουμπιών οι μηχανές στερεώματος κ . α .

Το διάστημα μεταξύ 1940-1980  οι κατασκευαστές πέτυχαν να διπλασιάσουν την ταχύτητα σε αρκετές μηχανές ραφής. Στις δεκαετίες του 1940 και του 1950 η προσπάθειά τους επικεντρώθηκε στην αύξηση της ταχύτητας λειτουργίας . Στην δεκαετία του 1970 έκαναν την εμφάνισή τους οι ημιαυτόματες μηχανές και στη δεκαετία και στη δεκαετία του 1980 οι αυτόματες μηχανές ραφής.

Από πού ξεκινήσαμε

Η ιστορία της δημιουργίας της πρώτης ραπτομηχανής ξεκίνησε την ίδια στιγμή που ο μακρινός μας προγονός πήρε για πρώτη φορά μια βελόνα οστών. Λάβετε υπόψη ότι αυτό το εργαλείο έμοιαζε περισσότερο με μια βελόνα. Αργότερα, εφευρέθηκε ένας άγκιστρο για να σπείρει το σπείρωμα διαμέσου οπών που τρυπιούνται στο ύφασμα. Και μετά από αυτό, υπάρχει ήδη μια βελόνα με ένα μάτι. Και η τρύπα για το νήμα κατασκευάστηκε στην ίδια τη βάση της βελόνας, όπως στις σύγχρονες γραφομηχανές.

Η ιστορία της ραπτομηχανής SINGER

Σήμερα το 2021 το όνομα SΙNGER, με πάνω από 170 χρόνια διεθνούς παρουσίας και ένα εμπορικό σήμα μεγάλης αναγνωροσιμότητας είναι συνώνυμο της αξιοπιστίας και της άριστης ποιότητας, καθιστώντας τη θέση της εταιρίας ηγετική στον τομέα των ηλεκτρικών ειδών οικιακού εξοπλισμού.

Τα 170 χρόνια καινοτομίας ξεκινούν από το 1851 με τον Isaak Merrit Singer να ιδρύει την εταιρεία I. M. Singer & Company με κεφάλαιο το οποίο είχε δανειστεί, ακολουθώντας την πρώτη πατέντα ραπτομηχανής της SINGER.

Όλα ξεκίνησαν σε ένα μικρό εργαστήριο, που ειδικεύεται στην επισκευή ραπτομηχανών. Εδώ δούλεψε ο Isaac Singer, ένας αυτοδίδακτος μηχανικός. Κάποτε, όταν έπρεπε να επισκευάσει μια άλλη ατελής μονάδα, είπε στον κύριό του ότι ο ίδιος θα μπορούσε να εφεύρει κάτι καλύτερο από τους μόνιμα καταργημένους μηχανισμούς. Ο ιδιοκτήτης δεν τον πίστευε.

 Στη συνέχεια, ο Singer πήρε $ 40 από έναν φίλο και έχτισε μια νέα ραπτομηχανή. Του χρειάστηκαν ακριβώς 11 μέρες για να εργαστούν και να δημιουργήσει τη ραπτοµηχανή που θα τον έκανε διάσηµο.

Η µηχανή του διέθετε µια τρυπητή βελόνα που κινείτο πάνω-κάτω, ένα τραπέζι που κρατούσε το ύφασµα και έναν τροχό που λειτουργούσε µε την κίνηση του ποδιού

Ωστόσο, ο Singer δεν σταμάτησε εκεί, συνεχίζοντας να βελτιώνει την εφεύρεσή του.

Πολύ μεγάλη η ζήτηση

Το γεγονός είναι ότι στο τέλος του 19ου αιώνα και καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα οι ραπτομηχανές έγιναν απίστευτα δημοφιλείς. Αγοράζονται και πωλούνται σε τεράστιες παρτίδες.

Εκτός βέβαια από τη SINGER υπάρχουν κι όλες εταιρείες που παράγουν κι αυτές ραπτομηχανές, για παράδειγμα: Verits, Pfaff, Kaizer και αρκετές άλλες. Παρ 'όλα αυτά, η εταιρεία SINGER παραμένει ο παγκόσμιος ηγέτης στον αριθμό των πωλήσεων μηχανών.

                                     Οι Σχολές της SINGER στο Ηράκλειο.

                                

                                 

          Η γυναικεία εκπαίδευση του προηγούμενου αιώνα σταματούσε στο Δημοτικό σχολείο, αποκλείοντας τα κορίτσια από τη δημόσια Μέση εκπαίδευση, καθώς απαιτούσε την απομάκρυνσή τους από την οικογένεια και δεν ήταν οικονομικά προσεγγίσιμη.

Διάφοροι φορείς, οργανώσεις και επαγγελματικές σχολές οργάνωναν επιμορφωτικά σεμινάρια για τη βελτίωση της απόδοσης των νεαρών κοριτσιών στα «του οίκου», μαθαίνοντας τέχνες που υπάγονταν στις «γυναικείες αρμοδιότητες».

Οι τέχνες στις οποίες στράφηκε η επαγγελματική εκπαίδευση καθώς η εκμάθησή τους θεωρείτο αρετή, ήσαν η ραπτική και η κεντητική. Η διδασκαλία τους καλλιεργούσε τις «έμφυτες» κλίσεις και ταυτόχρονα προετοίμαζε τις νεαρές για πηγή εισοδήματος (βιοποριστική εργασία, εξοικονόμηση οικογενειακού χρήματος) σε συνάρτηση πάντα και με τη βελτίωση του οικιακού βίου και τον εξωραϊσμό του «οίκου».

Η εταιρεία SINGER διατηρούσε για πολλά χρόνια μεγάλο κατάστημα στην οδό Σταδίου και προπολεμικά και μεταπολεμικά έστηνε επαγγελματικές σχολές κεντήματος, κοπτικής και ραπτικής, με τον τίτλο «ΚΕΝΤΡΟ ΟΙΚΟΚΥΡΙΚΗΣ ΜΟΡΦΩΣΕΩΣ SINGER» με σκοπό την πώληση των προϊόντων της αλλά και την γυναικεία εκπαίδευση, προωθώντας την κοινωνική ανασυγκρότηση και οικοτεχνία.

Στο Ηράκλειο της Κρήτης  η αντιπροσωπεία της SINGER, ίδρυσε Σχολή Κεντήματος, στην οποία η γνωστή μας Κριτσώτισσα άριστη νοικοκυρά, λαογράφος-μαντιναδολόγος ,κεντήστρα  και όχι μόνο, Σοφία Ψιλάκη-Πελεκάνου, επί αρκετά χρόνια υπήρξε υψηλό στέλεχος της εταιρείας.

Η Εταιρία SINGER διέθετε πολλές δασκάλες που γνώριζαν την τέχνη της ραπτικής και του κεντήματος αλλά η Σοφία ήταν η καλύτερη με διαφορά. Για το λόγο αυτό, η εταιρεία της πρότεινε να μετακομίσει στην Αθήνα, σε ανώτερη θέση!

Ο χώρος μαθητείας  στο Ηράκλειο αλλά κι αλλού υπήρξε το φυτώριο για σπουδαίες νεαρές κεντήστρες, που έφτιαξαν ολόκληρες προίκες και στόλισαν σπίτια και εκκλησιές με άφθαστα καλλιτεχνήματα.

Μαθήματα κεντήματος και στην Κριτσά

Κι εδώ το χωριό μας, την Κριτσά Λασιθίου, επί αρκετά χρόνια,   γίνονταν μαθήματα  κεντήματος. Αρκετές κοπέλες τα χρόνια εκείνα που δεν τις έστελναν οι γονείς τους για σπουδές πέραν του Δημοτικού, διδάχτηκαν τέτοια μαθήματα, από την κα Σοφία.

 Βλέπουμε και κάποιες αναμνηστικές φωτογραφίες με Κριτσωτοπούλες κατά τη διάρκεια εκείνων των μαθημάτων.

Η κα Σοφία έχει στο αρχείο  της πολλές φωτογραφίες και από άλλα μέρη της Κρήτης, ειδικά από το νόμο Ηρακλείου και από Νεάπολη και Ιεράπετρα. Οι φωτογραφίες εδώ είναι από τρεις σχολές της Κριτσάς από το 1963 έως το 1967.

Αλλά ας δούμε τι άλλο μάς είπε η κα Σοφία για τα μαθήματα στην Κριτσά αλλά και γενικότερα:

Η προσφορά  αυτή προς τις κοπέλες ήταν καθαρά εμπορική συναλλαγή με αντάλλαγμα την εκμάθηση του κεντήματος και ίσως μετά την πώληση κάποιων μηχανών.

 Η SINGER διέθετε άνευ χρημάτων όσες μηχανές χρειαζόταν. Ανάλογα με τις κοπέλες που εγγράφονταν τόσες μηχανές διέθεταν.

 Υπήρχε πάντα μια καταξιωμένη δασκάλα που ήξερε πάρα πολύ τις μηχανές αλλά και τις μετατροπές της από απλό γάζωμα σε θέση κεντήματος. Πρώτη της δουλειά ήταν όταν αναλάμβανε τις κοπέλες, να μάθουν την χρήση της μηχανής και έπειτα να μάθουν να κεντούν. Γιατί δεν έχει καμία σχέση το γαζώνω με το κεντώ.

Οι κοπέλες πλήρωναν μόνο τα υλικά που χρησιμοποιούσαν. Τελαράκι, ψαλιδάκι, κλωστές μεταξωτές, μαλλόραφο και διάφορα άλλα υλικά που χρησιμοποιούσαν.

Περίπου δεκαπέντε μέρες ήταν η διδασκαλία και οι περισσότερες κοπέλες έφευγαν με πολλές γνώσεις που αργότερα κάποιες από αυτές έγιναν επαγγελματίες κεντήστρες και μάλιστα πολύ καλές. Πάρα πολλά Κριτσώτικα κεντήματα που βλέπουμε και σήμερα σε κάποια καταστήματα του χωριού είναι της εποχής εκείνης.

 Συνήθως κάποιες αγόραζαν δικές τους μηχανές και αυτός ήταν ο σκοπός της SINGER. Στη συνέχεια η δασκάλα – όπως είπαμε και πιο πάνω-είχε υποχρέωση να μάθει στις κοπέλες τη μηχανή που αγόραζαν και ενίοτε ήταν και ηλεκτροκίνητη με πολλαπλές χρήσεις. Ο τρόπος ήταν ο ίδιος σε όλη την Κρήτη.

Εμένα μου άρεσε πολύ αυτή η δουλειά για πολλούς λόγους. Αφ’ ενός ήταν κάτι που το ήξερα εξαιρετικά καλά και το άλλο πολύ σημαντικό, είχα και τον τρόπο να το μεταδίδω όσο δύσκολη και αν ήταν η μαθήτρια.

Επίσης είχα μια φοβερή έφεση να μαθαίνω σε ελάχιστο χρόνο κάθε καινούργιο μοντέλο μηχανής ηλεκτροκίνητης που χρησιμοποιούσε ειδικές πλακέτες και για τον καιρό εκείνο ήταν πολύ σημαντική εξέλιξη.

Ήταν ένα σημαντικό κομμάτι στη ζωή μου όλα αυτά τα χρόνια στη SINGER.

Επίσης γνώρισα από τα Ανώγεια έως τα ορεινά χωριά της Σητείας εξαιρετικούς ανθρώπους, με διαφορετική κουλτούρα διαφορετικά  ήθη και έθιμα, και το πιστεύω ότι τους έμαθα πάρα πολλά, αλλά  έμαθα και εγώ αρκετά από αυτούς κατά τη διάρκεια της συνεργασίας μας.

Έκανα σπουδαίες φιλίες που διατηρούνται μέχρι και σήμερα.

Σίγουρα ήταν καθαρά εμπορική συναλλαγή και κρατούσε 15 μέρες περίπου. Δεν γινόταν συνέχεια . Κάθε χρόνο μια φορά ή κάθε δύο χρόνια.

Εγώ δούλευα στην SINGER το κεντρικό του Ηρακλείου και βέβαια πληρωνόμουν και πάρα πολύ καλά για την εποχή.

Στο χωριό είχαμε κάνει στα πέντε χρόνια που δούλευα στη SINGER δύο φορές σχολή.

Η εταιρεία νοίκιαζε ένα χώρο για είκοσι μέρες μετέφερε τις μηχανές γινόταν τα μαθήματα και πάλι τις έπαιρναν πίσω.

Περισσότερο πήγαινα σε σχολές σε άλλα μέρη που ήταν στην δικαιοδοσία του Ηρακλείου. Το κεντρικό που εγώ ήμουν ήταν στο Ηράκλειο και το Λασίθι ήταν παράρτημα

Δεν ήμουν μόνο για να διδάσκω στις σχολές. Ήμουν στην δύναμη της εταιρείας κάθε μέρα για χίλια δυο πράγματα.

Με νοσταλγία θυμάται η κα Σοφία αυτά τα χρόνια των μαθημάτων και της προσφοράς προς τις κορασίδες που κι εκείνες με τη σειρά τους, τρέφουν τα καλύτερα συναισθήματα στο πρόσωπό της.

 Η κα Σοφία και σήμερα αναγνωρίζει, ότι το έργο της αντιπροσωπείας SINGER εκτός από εμπορικό, πολιτιστικό, ήταν και κοινωνικό και πράγματι έτσι είναι!

    

 

 

 

 

                    Αναμνηστικές φωτογραφίες από τη σχολή στην παιδόπολη (Νεάπολη)

 

Ο Αμερικανός εφευρέτης της ραπτομηχανής Singer, Ισαάκ Μέριτ Σίνγκερ (Isaac Merritt Singer 1811 – 1875.

 

Περισσότερα για τη Σοφία Ψιλάκη-Πελεκάνου

τ η πολυβραβευμένη μαντιναδολόγο!

Η Σοφία Πελεκάνου είναι συνταξιούχος και κατοικεί στην Κριτσά. Βραβεύτηκε στον Παγκρήτιο Διαγωνισμό μαντινάδας στο Τριήμερο Λόγου και Τέχνης στον Άγιο Νικόλαο, με τα παρακάτω θέματα:

Το θέμα τολμηρό

Σαν είναι ο άντρας δυνατός έχει διπλό τουφέκι
μόνο τ’ ενούς με το γ-καιρό, ο πετεινός… δεν στέκει!

Ο γέρος και ανε βαστά κάρβουνα στη γ-κουτάλα
Πυρώνει-ξεπυρώνει τη, δε ξεμακραίνει στάλα!

Με θέμα τη φιλία, πρώτο βραβείο

Φιλία, μέλι σύγκερο, που το μασείς και λιώνει
και όταν είναι αληθινή, ποτέ τζης δεν παλιώνει

Με θέμα σα θέλει η νύφη κι ο γαμπρός

Σα θέλει η νύφη κι ο γαμπρός τ’ αόρι σωπατεύει
γιατί η αγάπη κι ο καιρός και τα θεριά μερεύει

Με θέμα τον δίσεκτο χρόνο

Φαίνεται χρόνο δίσεκτο με μοίρανε η μοίρα
γι’ αυτό πολλά ‘ν’ τα βάσανα κι οι πίκρες απού πήρα.

H Σοφία , είναι από την Κριτσά γέννημα θρέμμα.  Γεννήθηκε το 1942 και το πατρικό της είναι Ψιλάκη.

          Ο πατέρας (Μανώλης),ήταν ήταν οικοδόμος, καλλιτέχνης την εποχή εκείνη. Αγγέλους έκανε. Σκάλιζε μάρμαρα, έχτιζε … και τον θυμάται με μεγάλη αγάπη.

Η μητέρα της (Μαρία), νοικοκυρά, ήταν το γένος Διαλυνά. Η γιαγιά της  από την μητέρα της  ήτανε το γένος Παπαδούλη. Οι Παπαδούληδες ήτανε όλοι ριμαδόροι και φιλόσοφοι. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς, θυμάται απαντούσαν στο δρόμο με δίστιχα. Ίσως από ‘κει να ‘χει πάρει κι εκείνη…

Είχε βέβαια και πολλά ερεθίσματα από τη ζωή στο χωριό.

 Από τη γειτονιά της, από τους ανθρώπους που έρχονταν και δούλευαν στα χτήματά τους, από τα ξενύχτια που κάνανε για να σπάσουν τ’ αμύγδαλα, κύρια δραστηριότητα παλιά στο χωριό.

Μιλάγανε πολύ και άκουγε διάφορες ιστορίες από τους γεροντότερους. Στοιχεία από αυτές τις ιστορίες έχει χρησιμοποιήσει στα γραφτά της, κυρίως στα διηγήματα.

Με τα δεδομένα της εποχής της  ήταν γραμματισμένη. Είχε τελειώσει το Γυμνάσιο της εποχής εκείνης, το λεγόμενο οχτατάξιο, και είχε μπει στην Οικιακή Οικονομία της Θεσσαλονίκης.

Επειδή, όμως, ήταν μοναχοπαίδι ο πατέρας της δεν την  άφησε να πάει. Όχι πως δεν ήτανε ανοιχτό μυαλό, αλλά είχανε  χάσει δυο αδέρφια της και φοβόταν.

Τα πρώτα χρόνια δούλεψε στη singer στο Ηράκλειο. Μετά ανοίξανε τα ξενοδοχεία εδώ στην περιοχή και δούλεψe σ’ αυτά στον Άγιο Νικόλαο.

Το ’97 που πέθανε ο Βαγγέλης ο λατρευτός της άνδρας, δεν είχε πλέον διάθεση και έχοντας τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης  σταμάτησε.

Τα ποιήματα και οι μαντινάδες της, λέει ότι  είναι κυρίως βιωματικά.

 Γράφει βιωματική ποίηση. Η ποίηση είναι για εκείνη λύτρωση, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Γράφει όταν νοιώθει έντονη  μοναξιά  και θέλει να φωνάξει . Και όχι μόνο έμμετρα αλλά και με πεζοτράγουδα.

Συμμετέχει σε διαγωνισμούς ποίησης και έχει διακριθεί στο Τριήμερο Λόγου και Τέχνης του Δήμου Αγίου Νικολάου (όπως αναφέραμε παραπάνω), αρκετές φορές.

 Έχει  πάρει δεκαοχτώ φορές μέρος σε διαγωνισμούς μαντινάδας και διηγήματος και έχει  σε όλους βραβευθεί. Τα περισσότερα είναι πρώτα βραβεία. Στον Παγκρήτιο Διαγωνισμό του Δήμου Αγίου Νικολάου, τη Μορφωτική Στέγη Ιεράπετρας, το Λιμενικό Σώμα, στα Κρητικά Επίκαιρα, κ.α.

 Εκτός από τις μαντινάδες ασχολείται και με το λαογραφικό διήγημα και τη ντοπιολαλιά της περιοχής της Κριτσάς χωρίς να έχει εκδώσει κάτι ακόμη επίσημα.

Πάντως κρατάει αρχείο για όλα αυτά που γράφει τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια.

Τα λαογραφικά και τα διηγήματά της είμαι εύθυμα, ακόμα και ξεκαρδιστικά. Και ζει δηλώνει, το κλίμα των έργων της, όταν τα γράφει. Επιδιώκει συνειδητά τη δημιουργία ατμόσφαιρας από την εποχή των παππούδων μας.

Η μαντινάδα και το μοιρολόι εδώ στην περιοχή μας είναι ίδια πράματα. Όταν πέθανε ο Βαγγέλης, ο άνδρας της,  πέρασαν πάρα πολλοί για να τη συλλυπηθούν. Σε καθέναν που ερχότανε του ‘λεγε και μια μαντινάδα ξεχωριστή. Για τον Αντώνη το Δερμιτζάκη:

Χίλια καλώς ορίσατε Αντώνη Δερμιτζάκη

ήχασα τον Βαγγέλη μου κι είμαι να πιώ φαρμάκι.

Του Μιραμπέλου το μοιρολόι είναι μαντινάδες που μιλάνε για πόνο, για χαμό, για απελπισία, για όνειρα που δε θα πραγματοποιηθούν, ενώ η μαντινάδα μιλάει για την αγάπη, για τα μάτια, για την ελπίδα… Είναι πολλές φορές κοινωνικό σχόλιο, άλλοτε είναι σκωπτική… Μερικές σκωπτικές έχει γράψει για τον τουρισμό:

Κρήτη νησί περήφανο χιλιοτραγουδισμένο

αχ, ο έρμος τουρισμός πως σ’ έχει καμωμένο!

 

Τσ’ ακρογιαλιές σου ήχασες εδά τσι κατοικούνε

οι Φιλανδές κι οι Σουηδές που πράμα δε φορούνε!

Είναι τόσα πολλά που μπορεί να γράψει κανείς για τη Σοφία. Αλλά αξίζει να μάθουμε ότι είναι η μοναδική στο χωριό που γνωρίζει τόσο καλά την ιστορία των παλιών φορεσιών των Κριτσωτών και μάλιστα το δύσκολο και ξεχωριστό δέσιμο της φημισμένης Κριτσώτικης  κούδας.

Μακάρι να υπάρξει ενδιαφέρον από νέες του χωριού για να τους μεταλαμπαδεύσει τις τόσες πολλές γνώσεις της!

Γιάννης Κ. Ταβλάς     Συνταξιούχος Δάσκαλος