ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

 

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΤΟΥΛΑΚΗΣ Ο ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΚΡΙΤΣΩΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ   (1897 -1975)

Το αρχείο Κουτουλάκη συνιστά μοναδικής αξίας φωτογραφικό ντοκουμέντο, που εικονογραφεί τη ναζιστική θηριωδία και το Κρητικό δράμα.

(Αναγνωρίζοντας το σημαντικό έργο  του, πραγματοποιήθηκαν στην Κρήτη αλλά και στο εξωτερικό αρκετές εκθέσεις του φωτογραφικού υλικού του)

Όταν ο Καζαντζάκης κατέγραφε τις θηριωδίες των Γερμανών στην Κρήτη  

 

                                    O Nίκος Καζαντζάκης

        Το καλοκαίρι του 1945 ο πρωθυπουργός Πέτρος Βούλγαρης συγκρότησε μια επιτροπή για να καταγράψει τις θηριωδίες των Γερμανών στα χωριά της Κρήτης. Την «Κεντρική Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη» αποτελούσε ο Νίκος Καζαντζάκης, οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι Ιωάννης Κακριδής και Ιωάννης Καλιτσουνάκης καθώς και ο φωτογράφος  Κωνσταντίνος Κουτουλάκης εκ Κριτσάς καταγόμενος.

                        Ο Κων/ Κουτουλάκης πρώτος αριστερά και η επιτροπή καταγραφής ωμοτήτων

                                        με τον μητροπολίτη Πέτρας Διόνυσιο Μαραγκουδάκη 

Η καταγραφή ξεκίνησε στις 29 Ιουνίου και ολοκληρώθηκε στις 6 Αυγούστου 1945. Η επιτροπή επισκέφτηκε 76 πόλεις, χωριά και οικισμούς της Κρήτης και συναντήθηκε με χιλιάδες άντρες και γυναίκες κάθε ηλικίας. 

 Στην έκθεση την οποία συνέταξε γίνεται αναλυτική καταγραφή των εκτελέσεων και των καταστροφών σε κάθε χωριό. Ένα απόσπασμα από την έκθεση για το χωριό Βρύσες.   Βρύσες: «… Το χωρίον εκυκλώθη και αυτό από βαθείας πρωίας. Οι Γερμανοί εισελθόντες διέταξαν γενικήν συγκέντρωσιν των κατοίκων. Εκ των νεωτέρων ανδρών εξετελέσθησαν 30, 8 δε ακόμη απεστάλησαν εις το Καρδάκι προς συμπλήρωσιν, μεταξύ των οποίων ο ιερεύς του χωρίου Συμεών Δρετουλάκης. Οι λοιποί εφυλακίσθησαν εις το Ρέθυμνον. Τα γυναικόπαιδα και οι γέροντες, δερόμενοι και προπηλακιζόμενοι ωδηγήθησαν εις το χωριό Μέρωνας, οπόθεν διεσκορπίσθησαν εις άλλα γειτονικά χωρία. Η λεηλασία των Βρυσών διήρκεσεν 8 ημέρας. Μετά ταύτα κατεστράφησαν αι οικίαι των 77 εν όλω…»    

Η έκθεση της Κ.Ε.Δ.Ω.Κ δεν παραδόθηκε στο Υπουργείο Τύπου και το έργο της Επιτροπής για πολλά χρόνια έμεινε αναξιοποίητο. Η έκθεση θα εκδοθεί 38 χρόνια μετά, το 1983 από τον Δήμο Ηρακλείου και όχι από κρατικό φορέα όπως ίσως θα περιμέναμε.

  Ο Καζαντζάκης δεν αρκείται μόνο στην έκθεση που συντάσσει με τους Κακριδή  και Καλιτσουνάκη, αλλά θα γράψει και ένα δικό του κείμενο, ένα ύμνο προς του Κρητικούς.

Το κείμενο θα παρουσιαστεί σε ομιλία του στον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών το Δεκέμβριο του 1945. Θα εκδοθεί το 1966 σε μια έκδοση του δήμου Ηρακλείου για την Μάχη της Κρήτης.

Ένα απόσπασμα από την ραδιοφωνική του ομιλία που αναφέρεται στους Κρητικούς και μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση: «Τα περισσότερα χωριά στην Κρήτη χάθηκαν, οι περισσότεροι άντρες σκοτώθηκαν γιατί φιλοξενούσαν Άγγλους.

Σ’ ‘ένα χωριό, τα Μεσκλά, είδα μια μάνα που της είχαν σκοτώσει τους δυο γιούς της γιατί είχε σπίτι της κι έκρυβε 9 μήνες δυο Άγγλους στρατιώτες.

Το μαθαν αυτό οι Γερμανοί κι ήρθαν, της έκαψαν το σπίτι, της σκότωσαν τους γιούς της, και τώρα στέκονταν απόξω από τα χαλάσματα λιγνή, χαροκαμένη, με τα μάτια όλο φλόγα και μου μιλούσε. -Το ίδιο βράδυ που σκότωσαν τους γιούς μου πέρασαν νύχτα βαθειά δυο Εγγλέζοι που τους κυνηγούσαν οι σκύλοι οι Γερμανοί.

 Κάπνιζε ακόμα το σπίτι μου, μα εγώ είχα τρυπώσει σε μια γωνιά και έκλαιγα. Με άκουσαν οι Εγγλέζοι, ζύγωσαν. Ψωμί, μου φώναξαν, ψωμί!

 Οι χωριανοί μού είχαν δώσει μια κουλούρα κριθαρόψωμο μα εγώ δεν είχα όρεξη να φάω, δεν κατέβαινε η μπουκιά από το λαιμό μου. Τους έδωκα το ψωμί. Κρύωναν, τους έδωκα και μια κουβέρτα που μου είχαν δώσει, βγήκα από τη γωνιά, τους έβαλα να κοιμηθούν.

 -Γιατί τάκαμες όλα αυτά; ρώτησα. Οι Εγγλέζοι δε φταίγαν που σκότωσαν τους γιούς σου; -Τόκανα, αποκρίθηκε, γιατί είχαν κι αυτοί μανάδες, κατέχω ήντα θα πει πόνος της μάνας. Ανθρωπιά μεγάλη είναι τούτη, η μεγάλη ψυχή νικάει τον πόνο τον ατομικό και τον πιο φοβερό. Άκουγα τη γριά και τα μάτια μου βούρκωναν.

Στον τάφο του εκτελεσμένου από τους Γερμανούς ,πατέρα. (ΦΩΤΟ Κ.ΚΟΥΤΟΥΛΑΚΗ)

        Τα Μεσκλά βρίσκονται σε υψόμετρο 200μ. στο νομό Χανίων, 20χλ ΝΔ της πόλης των Χανίων. Διοικητικά ανήκουν στο Δήμο Μουσούρων και σύμφωνα με την καταγραφή του 2001 ο πληθυσμός ήταν 406 κάτοικοι.

                 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΔΑΜ:

ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Αριθμ. αποφ.: 138/2015

ΓΡΑΦΕΙΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΠΡΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜOY 6 /201 5

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ 9 - 3 -201 5

 

Σήμερα την 9η του μηνός Μαρτίου του έτους 2015 ημέρα Δευτέρα καιώρα 18:00 το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Μαλεβιζίου συνήλθε σε δημόσια συνεδρίαση στο Δημοτικό Κατάστημα ύστερα από την αριθμό πρωτ. 4662/4-3-2015 έγγραφη πρόσκληση του Προέδρου του, που δημοσιεύτηκε στον ειδικό χώρο ανακοινώσεων του Δήμου και επιδόθηκε εμπρόθεσμα στα μέλη του, προκειμένου να γίνει συζήτηση και να ληφθούν αποφάσεις στα παρακάτω θέματα της  ημερήσιας διάταξης.

ΘΕΜΑ 37ο : Συμμετοχή του Δήμου Μαλεβιζίου στις εκδηλώσεις για τη Μάχη της Κρήτης δια της παραχωρήσεως του φωτογραφικού Αρχείου Κουτουλάκη.

Ο Δήμαρχος έλαβε τον λόγο και για το παραπάνω θέμα της ημερησίας διάταξης είπε ότι:

«Είναι σε γνώση του Δημοτικού Συμβουλίου ότι στην κυριότητα του Δήμου μας βρίσκεται τμήμα του περίφημου φωτογραφικού Αρχείου Κουτουλάκη, το οποίο περιήλθε στο Δήμο ύστερα από τη μεγάλη Δωρεά του Μιχαήλ Δουλγεράκη μαζί με άλλες φωτογραφίες, καθώς και το σύνολο των βιβλίων της προσωπικής βιβλιοθήκης του αείμνηστου δημοσιογράφου Μανώλη Δουλγεράκη.

Ο Κωνσταντίνος Κουτουλάκης, υπήρξε διαπρεπής φωτογράφος του Μεσοπολέμου και της μετέπειτα Κατοχικής και Μετακατοχικής περιόδου και έλαβε μέρος στην «Κεντρική Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτήτων», η οποία μετά την Κατοχή περιέτρεξε την Κρήτη για να καταγράψει τις ωμότητες που διεπράχθησαν από τους Ναζί κατακτητές.

Ο Κουτουλάκης εκτέλεσε χρέη φωτογράφου της Επιτροπής, η οποία αποτελούνταν ακόμη από το συγγραφέα Νίκο Καζαντζάκη, και τους καθηγητές Πανεπιστημίου Ιωάννη Κακριδή και ο Ιωάννη Καλιτσουνάκη.

 Το Αρχείο αποτελείται από 76 παλαιού τύπου αρνητικά, που περιλαμβάνουν λήψεις από τα χρόνια της Κατοχής και λίγο μετά, και αποδίδουν πρόσωπα και πολεμικά γεγονότα καθώς και τα αποτελέσματα της Κατοχής (ορφανά παιδιά, καμένα χωριά κλπ).

Στο ίδιο φωτογραφικό αρχείο υπάρχουν επίσης 3 χάρτινες θήκες φιλμ, με την ένδειξη «Αρχείο Κουτουλάκη», οι οποίες περιέχουν συνολικά 17 κομμάτια από παραδοσιακό φίλμ, στο οποίο περιλαμβάνονται 88 λήψεις φωτογραφιών, που περιέχουν τα θέματα των ως άνω περιγραφέντων αρνητικών και συνιστούν αναπαραγωγή του «Αρχείου Κουτουλάκη».

Με την υπ’ αριθμ. 5123/9-3-2015 αίτηση του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης ο Δήμος Μαλεβιζίου καλείται να δανείσει το Αρχείο Κουτουλάκη στο εν λόγω Τμήμα του Πανεπιστημίου, το οποίο εκπροσωπείται από τον καθηγητή κ. Δημήτρη Ξενάκη, προκειμένου να περιλάβει την προβολή και αξιοποίησή του στις δράσεις που θα πραγματοποιηθούν σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης, κατά τον εφετινό εορτασμό της Επετείου της Μάχης της Κρήτης.

Συγκεκριμένα ζητείται η παραχώρηση του εν λόγω Αρχείου, προκειμένου αυτό να μελετηθεί και να παρουσιαστεί επιστημονικά στις εκδηλώσεις του τρέχοντος Μαΐου, καθώς και να αποτελέσει σταθερή έκθεση, καταρχήν στο χώρο των εν λόγω εκδηλώσεων, καθώς και σε περιοδικές εκθέσεις στην υπόλοιπη Κρήτη. Επιπλέον το εν λόγω Αρχείο θα δημοσιευτεί σε ειδικό λεύκωμα, το οποίο εκτιμάται ότι θα κυκλοφορήσει μέσα στο 2016. Στα σχέδια του Πανεπιστημίου είναι και η ψηφιακή αξιοποίηση του Αρχείου Κουτουλάκη, η ακριβής μορφή της οποίας δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί.

Όπως δηλώνεται ρητά και στην ως άνω επιστολή του καθηγητή κ. Ξενάκη, είναι αυτονόητο ότι θα τηρηθούν όλοι οι προβλεπόμενοι κανόνες για τη διασφάλιση των πνευματικών δικαιωμάτων του Δήμου Μαλεβιζίου, -όρος που θα παρακολουθηθεί με τη συμμετοχή του ειδικού συμβούλου του Δήμου μας αρχαιολόγου κ. Γ. Τζωράκη-, ενώ το σύνολο του εκθέσιμου υλικού, όπως αυτό θα έχει αξιοποιηθεί για τη δημιουργία της έκθεσης, θα περιέλθει στο Δήμο μας μετά το πέρας των εκδηλώσεων, για την από μέρους μας τελική αξιοποίηση.

Έχοντας πλήρη επίγνωση της σημασίας του Αρχείου Κουτουλάκη και της μεγάλης ευθύνης ανάδειξής και αξιοποίησής του που ανέλαβε ο Δήμος Μαλεβιζίου με την αποδοχή της δωρεάς του, και δεδομένου ότι το Αρχείο υπερβαίνει σε σημασία και βαρύτητα τα όρια του Δήμου μας, ως μοναδικό φωτογραφικό ντοκουμέντο Παγκρήτιας ή και εθνικής σημασίας, θεωρούμε θετικό το ενδιαφέρον του Πανεπιστημίου και της Περιφέρειας Κρήτης για την ορθή αξιοποίηση των ιστορικών φωτογραφιών που περιλαμβάνει.

Πιστεύουμε, επιπλέον, ακράδαντα ότι με τη συμμετοχή του Δήμου μας στις επετειακές εκδηλώσεις που συνδιοργανώνουν το Πανεπιστήμιο και η Περιφέρεια Κρήτης, μόνο οφέλη μπορούν να προκύψουν, τόσο για το Δήμο μας – και μάλιστα χωρίς οικονομική επιβάρυνση- όσο και για το γενικότερο όφελος, όπως αυτό υπηρετείται από τον αρμόζοντα εορτασμό της επετείου της Μάχης της Κρήτης.

Ιδίως η εμπλοκή του Πανεπιστημίου Κρήτης στις επετειακές εκδηλώσεις της Περιφέρειας Κρήτης, εγγυώνται με τον καλύτερο τρόπο την υπευθυνότητα με την οποία το Αρχείο Κουτουλάκη θα αξιοποιηθεί και θα γίνει γνωστό στο επιστημονικό και ευρύτερο κοινό.

Επιπλέον, ο Δήμος Μαλεβιζίου θα περιληφθεί στους οργανωτικούς φορείς των σοβαρότατων αυτών εκδηλώσεων, ενώ ταυτόχρονα, θα αναδειχτεί με τον καλύτερο τρόπο η συνεισφορά του Δήμου μας στην διάσωση και καταγραφή της σύγχρονης ιστορίας της Κρήτης. Θετικό, επίσης, είναι και το ότι το σύνολο του Αρχείου θα προετοιμαστεί καταλλήλως για έκθεση, και μετά το πέρας των εκδηλώσεων θα παραδοθεί στο Δήμο Μαλεβιζίου, έτοιμο για την τελική έκθεση του σε χώρο της επιλογής μας.

Εισηγούμαστε την παραχώρηση του Αρχείου Κουτουλάκη στο Πανεπιστήμιο Κρήτης για την προβολή και αξιοποίηση του, με τους τρόπους που περιγράφονται στην προαναφερθείσα αίτηση, με την αυτονόητη επίκληση των κανόνων περί πνευματικής ιδιοκτησίας.

Ιδίως για το ζήτημα της διασφάλισης της πνευματικής μας ιδιοκτησίας θεωρούμε αυτονόητο ότι α) σε κάθε εκθέσιμη φωτογραφία θα τοποθετείται η ένδειξη «Αρχείο Κουτουλάκη – Δήμος Μαλεβιζίου», β) σε κάθε έκθεση θα αναφέρεται ρητά ο Δήμος μας ως συντελεστής και γ) στο τελικό λεύκωμα που θα εκδοθεί, ο Δήμος Μαλεβιζίου θα αναφέρεται ως συνεκδότης μαζί με την Περιφέρεια και το Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Επιπλέον, στο Δήμο Μαλεβιζίου, εκτός από το τελικό εκθεσιακό υλικό του αρχείου Κουτουλάκη, θα παραχωρηθεί και ικανός αριθμός του λευκώματος που θα εκδοθεί».

Το Δημοτικό Συμβούλιο μετά από διαλογική συζήτηση όπως λεπτομερέστατα φαίνεται στα πρακτικά και αφού έλαβε υπόψη του την εισήγηση του Δημάρχου , την υπ’ αριθμ. 5123/9-3-2015 αίτηση του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης,

ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ ΟΜΟΦΩΝΑ

1. Εγκρίνει τη συμμετοχή του Δήμου Μαλεβιζίου στην εκδήλωση/συνέδριο για τη Μάχη της Κρήτης που διοργανώνει το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Κρήτης και σε συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο.

2. Η συμμετοχή του Δήμου Μαλεβιζίου αφορά την παραχώρηση του φωτογραφικού Αρχείου Κουτουλάκη, προκειμένου αυτό να μελετηθεί και να παρουσιαστεί επιστημονικά στις εκδηλώσεις, καθώς και να αποτελέσει σταθερή έκθεση, καταρχήν στο χώρο των εν λόγω εκδηλώσεων, καθώς και σε περιοδικές εκθέσεις στην υπόλοιπη Κρήτη. Επιπλέον το εν λόγω Αρχείο θα δημοσιευτεί σε ειδικό λεύκωμα, το οποίο θα αξιοποιηθεί ψηφιακά.

3. Η παραχώρηση γίνεται με την αυτονόητη επίκληση των κανόνων περί πνευματικής ιδιοκτησίας και συγκεκριμένα: α) σε κάθε εκθέσιμη φωτογραφία θα τοποθετείται η ένδειξη «Αρχείο Κουτουλάκη – Δήμος Μαλεβιζίου», β) σε κάθε έκθεση θα αναφέρεται ρητά ο Δήμος μας ως συντελεστής και γ) στο τελικό λεύκωμα που θα εκδοθεί, ο Δήμος Μαλεβιζίου θα αναφέρεται ως συνεκδότης μαζί με την Περιφέρεια και το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Επιπλέον, στο Δήμο Μαλεβιζίου, εκτός από το τελικό εκθεσιακό υλικό του αρχείου Κουτουλάκη, θα παραχωρηθεί και ικανός αριθμός του λευκώματος που θα εκδοθεί.

4. Ορίζει τον Ειδικό Σύμβουλο του Δημάρχου Γεώργιο Τζωράκη, Αρχαιολόγο, ως υπεύθυνο παρακολούθησης και τήρησης των όρων της προηγούμενης παραγράφου, καθώς και της συμμετοχής του Δήμου Μαλεβιζίου στην εν λόγω εκδήλωση/συνέδριο.

5. Το σύνολο του εκθέσιμου υλικού, θα περιέλθει στο Δήμο Μαλεβιζίου μετά το πέρας των εκδηλώσεων, για την από μέρους μας τελική αξιοποίηση.

Η παρούσα απόφαση έλαβε αύξοντα αριθμό 138/2015 Αφού συντάχθηκε το παρόν υπογράφεται ως κατωτέρω.

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ

 Τα Μέλη

Ακριβές Απόσπασμα

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ

ΚΩΝ/ΝΟΣ ΤΡΙΓΩΝΗΣ

Η έκθεση του φωτογραφικού αρχείου Κουτουλάκη στην Κάντανο

Συνεχίζεται η έκθεση του πολύτιμου φωτογραφικού αρχείου Κουτουλάκη του Δήμου Μαλεβιζίου, στους χώρους του Δημαρχείου της Καντάνου.

Στην ιστορική Κάνδανο και στους χώρους του Δημαρχείου, εκτίθεται από την Παρασκευή 1η Ιουνίου το πολύτιμο φωτογραφικό αρχείο Κουτουλάκη του Δήμου Μαλεβιζίου.

Η έκθεση, η οποία πραγματοποιείται στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων για τα 77 χρόνια από το Ολοκαύτωμα της Κανδάνου, δίνει την ευκαιρία σε κατοίκους και επισκέπτες να δουν τα σπάνια φωτογραφικά ντοκουμέντα που καταγράφουν με τον πλέον γλαφυρό τρόπο τις ναζιστικές θηριωδίες στην Κρήτη.

Ο Δήμαρχος Μαλεβιζίου Κώστας Μαμουλάκης, στον χαιρετισμό του ανέφερε: «Αγαπητέ Δήμαρχε, συνάδελφοι στην τοπική αυτοδιοίκηση, εκλεκτοί φίλοι, με ανάμεικτα συναισθήματα τιμής και συγκίνησης βρισκόμαστε απόψε, εδώ, στην ιστορική και μαρτυρική Κάντανο. Σε μια πολύ σημαντική εκδήλωση απόδοσης τιμής στην ηρωική ιστορία του τόπου σας και στους ήρωες πεσόντες της περιοχής σας, οι οποίοι συνέβαλαν με τη θυσία τους στην ελευθερία της Κρήτης. Μόνο η τιμή και η συγκίνηση περιγράφει άλλωστε τα αισθήματα μας για τη συμμετοχή στις εκδηλώσεις Μνήμης για την 77η επέτειο του Ολοκαυτώματος της Καντάνου, τον Ιούνιο του 1941.

Άλλοι, αρμοδιότεροι από εμένα, μίλησαν, και θα μιλήσουν ακόμη, για τον ηρωισμό των προγόνων σας, και το βαρύ φόρο αίματος που προκάλεσε η ένδοξη απόφαση τους να μην επιτρέψουν τη διέλευση των γερμανών από την Κάντανο, χωρίς μάχη. Μια ηρωική απόφαση που είχε ως τραγική συνέπεια το Ολοκαύτωμα της Καντάνου, την εκτέλεση τόσων ανθρώπων (180!) και την εκ θεμελίων καταστροφή των σπιτιών τους. Με στόχο η Κάντανος να αφανιστεί από τον χάρτη και να μην ξανακατοικηθεί ποτέ.

Αλλοίμονο, όμως, στους αλαζόνες κατακτητές, που χάνουν την αίσθηση του μέτρου, από την εφήμερη υπεροχή που γεννά η δύναμη των όπλων…: Η Επιγραφή, που στήθηκε ακριβώς τότε, από του Γερμανούς για να προπαγανδίζει την καταστροφή της Καντάνου, και για να κάμψει το φρόνημα των γενναίων κρητικών, μένει ακόμη εδώ, στο χωριό σας, αιώνιο σύμβολο της δικής σας συμβολής στην υπόθεση της ελευθερίας. Και από τρόπαιο νίκης των Ναζί στην Κρήτη, μετατράπηκε με τα χρόνια, σε σύμβολο της δικής σας δόξας απέναντι στα στίφη του τρομερού κατακτητή! Και θα δοξάζει για πάντα το όνομα της Καντάνου και των ανθρώπων της στα πέρατα της οικουμένης.

Σήμερα τιμούμε τους νεκρούς της Καντάνου, μα στα πρόσωπά τους τιμούνται όλοι οι πεσόντες ηρωικοί νεκροί της Κρητικής Αντίστασης. Αντιλαμβανόμαστε, άλλωστε, κι εμείς το βαθμό της θυσίας της Καντάνου, αφού και η δική μας περιοχή, το Μαλεβίζι, έχει γνωρίσει την ίδια σκληρότητα, σε πολλά από τα χωριά της.

Θα αρκεστώ να αναφερθώ μόνο σε δύο περιπτώσεις: Τα χωριά μας, δηλαδή, Δαμάστα και Σάρχο, που γνώρισαν κι αυτά ομαδικές εκτελέσεις και ισοπεδώσεις οικιών, σε μια αναγνωρισμένη σήμερα από το ελληνικό κράτος θυσία, που τα συγκαταλέγει στο ίδιο με την Κάντανο δίκτυο Μαρτυρικών πόλεων της Ελλάδας.

Αγαπητοί φίλοι

Είμαι όμως και ιδιαιτέρως περήφανος που συμβάλλουμε κι εμείς, στις όμορφες και σεμνές εκδηλώσεις σας, με την διάθεση του περίφημου φωτογραφικού αρχείου του Κωνσταντίνου Κουτουλάκη, που διαθέτει ο Δήμος Μαλεβιζίου, και το οποίο εκτίθεται αυτές τις ημέρες στην Κάντανο. Ενός μοναδικού και χαμένου για 7 δεκαετίες, φωτογραφικού θησαυρού, που έμελλε να αποκτήσει ο Δήμος μας, αναλαμβάνοντας τον ιστορικό ρόλο της ανάδειξης του σε όλον τον κόσμο.

 Για όσους δε γνωρίζουν, να πω ότι το αρχείο αυτό περιλαμβάνει 70 φωτογραφίες από εκείνες που τράβηξε ο φωτογράφος Κων/νος Κουτουλάκης, συνοδεύοντας, στην Κρήτη, την "Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτήτων" αμέσως μετά την Κατοχή. Η επιτροπή αυτή, που απαρτιζόταν από τον Νίκο Καζαντζάκη και τους καθηγητές Ιωάννη Κακριδή και Ιωάννη Καλιτσουνάκη, συστήθηκε με κυβερνητική εντολή το 1945 και γύρισε την Κρήτη απ’ άκρου εις άκρον, για να καταγράψει τις βιαιότητες και τις καταστροφές που προκάλεσαν οι βάρβαροι κατακτητές.

Δε θα σας μιλήσω όμως εγώ για τη σπουδαιότητα του φωτογραφικού αρχείου, το οποίο θα μας παρουσιάσουν οι αρμόδιοι ιστορικοί, κύριοι Μανόλης Δρακάκης και Γιώργος Τζωράκης. Πρέπει να πω, όμως, ότι το φωτογραφικό αρχείο Κουτουλάκη μέχρι πρόσφατα ήταν χαμένο. Ένα σημαντικό τμήμα του βρέθηκε, ευτυχώς, στα κατάλοιπα του αείμνηστου δημοσιογράφου Μανόλη Δουλγεράκη, το οποίο, μαζί με την πλούσια βιβλιοθήκη του, δωρήθηκε το 2014 από τον αδελφό του, Μιχάλη, στο Δήμο Μαλεβιζίου. Στο σύνολο του σχεδόν το φωτογραφικό αρχείο αποτελείται από άγνωστες μέχρι πρότινος φωτογραφίες, με συγκλονιστικές απεικονίσεις του πόνου που γνώρισε η Κρήτη κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Ένα μοναδικό φωτογραφικό ντοκουμέντο, του οποίου η εξασφάλιση από το Δήμο Μαλεβιζίου, συνεπάγεται βέβαια μεγάλη τιμή αλλά και ευθύνη τεράστια. Γι’ αυτό και ξεκινήσαμε σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης και το Πανεπιστήμιο, την προσπάθεια της ανάδειξης του φωτογραφικού αρχείου Κουτουλάκη. Και τολμώ να πω, τρία χρόνια μετά, ότι οι εικόνες της ναζιστικής θηριωδίας έχουν γίνει ήδη αρκετά γνωστές στο ευρύ κοινό, ύστερα από μια σειρά σημαντικών εκθέσεων και παρουσιάσεων του αρχείου.

Να υπενθυμίσω μόνο ότι το αρχείο Κουτουλάκη έχει παρουσιαστεί, κατά σειρά, σε πολυήμερες εκθέσεις και σχετικές παρουσιάσεις στο Ηράκλειο, στη Μαρτυρική Βιάννο, στη γενέτειρα του φωτογράφου την Κριτσά Λασιθίου, στη Δαμάστα του Δήμου μας, καθώς και σε μια πολύ επιτυχημένη έκθεση στα Χανιά.

Αποτέλεσε εξάλλου το κύριο εκθεσιακό υλικό στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, κατά τους εορτασμούς της Μάχης Κρήτης από τα Κρητικά Σωματεία της πρωτεύουσας πριν από δύο χρόνια. Λίγο πριν είχε παρουσιαστεί και στις Βρυξέλες, σε μια ειδική εκδήλωση για την Κατοχή και την Αντίσταση. Και πέρσι ολόκληρη η έκθεση ταξίδεψε στη μακρινή Αυστραλία για να πλαισιώσει τις πολυήμερες εκδηλώσεις της επετείου της Μάχης της Κρήτης, που διοργάνωσε σε πολυάριθμες πόλεις, η Παγκρήτιος Ένωση Μελβούρνης .

Πιο σημαντική όμως θεωρούμε την παρουσίαση του Αρχείου, στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, και ειδικότερα στην Εθνική Επιτροπή Διεκδίκησης των πολεμικών επανορθώσεων, παρουσία των σεβάσμιων μελών του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης. Εκεί μάλιστα κατατέθηκε ένα αντίγραφο του Φωτογραφικού Αρχείου, σε ένα καλαίσθητο τόμο των κυρίων Τζωράκη και Δρακάκη που περιείχε τις φωτογραφίες, συνοδευόμενες από τα κείμενα της ιστορικής τους ανάλυσής. Ακριβώς, για να παίξει το φωτογραφικό αρχείο τον ιστορικό ρόλο, για τον οποίο εξαρχής δημιουργήθηκε: την ενίσχυση δηλαδή της ελληνικής επιχειρηματολογίας, για τη διεκδίκηση των πολεμικών αποζημιώσεων.

Εξίσου σημαντικό θεωρούμε όμως το σχεδιασμό μας για την έκθεση του φωτογραφικού αρχείου Κουτουλάκη στη Γερμανία, κάτι που υπήρξε εξαρχής επιθυμία τόσο δική μου, όσο και του Περιφερειάρχη κ. Σταύρου Αρναουτάκη, που υποστηρίζει τις δράσεις μας. Για να δουν οι σημερινοί, οι Δημοκράτες γερμανοί, το κακό που προκάλεσε η χώρα τους στην πατρίδα μας... Ο σχεδιασμός αυτός είχε αρχίσει ήδη να υλοποιείται, μετά από επίσημη πρόσκληση του Έλληνα Πρέσβυ στο Βερολίνο, για την πραγματοποίηση μιας σειράς εκθέσεων και παρουσιάσεων του Αρχείου σε 6 πόλεις της Γερμανίας: Το Βερολίνο, το Αμβούργο, το Ντίσελντορφ, το Μόναχο, τη Στουτγάρδη και τη Φρανκφούρτη. Για λόγους όμως που μπορούμε να φανταστούμε, η πραγματοποίηση των εκθέσεων αυτών αναβάλλεται συνεχώς. Ελπίζουμε όμως ότι θα γίνει σύντομα.

Αγαπητοί φίλοι, κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω τον φίλο Δήμαρχο κ. Περράκη για την τιμητική πρόσκληση σ' εμένα και τους συνεργάτες μου στο Δήμο Μαλεβιζίου, να συμμετέχουμε στις επετειακές εκδηλώσεις για το Ολοκαύτωμα της Καντάνου, με την έκθεση του φωτογραφικού Αρχείου Κουτουλάκη.

Να ευχαριστήσω και να συγχαρώ όλους τους συντελεστές των όμορφων αυτών εκδηλώσεων και βέβαια, όλους εσάς, που παρευρίσκεστε σήμερα μαζί μας. Με την παρουσία σας τιμάτε τη θυσία εκείνων των ανθρώπων που έδωσαν τη ζωή τους για να είμαστε εμείς σήμερα ελεύθεροι.

Να είστε όλοι καλά, σας ευχαριστώ πολύ!

 

Η ΚΡΙΤΣΑ ΤΙΜΗΣΕ ΤΟ ΤΕΚΝΟΝ ΤΗΣ!

Έκθεση – αφιέρωμα στο φωτογράφο Κ. Κουτουλάκη στην Κριτσά

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κριτσάς αποφάσισε να τιμήσει τον σπουδαίο αυτό δημιουργό, που πρόβαλε και τίμησε με το έργο του τη γενέτειρα του Κριτσά αλλά και την Πατρίδα μας με πολλούς τρόπους.

Η έκθεση του «φωτογραφικού αρχείου Κ. Κουτουλάκη» θα φιλοξενηθεί στον εκθεσιακό χώρο της αίθουσας πολιτιστικών εκδηλώσεων «ΛΑΤΩ» (πρώην Ελαιουργείο «Αρχαύλη») στην Κριτσά και θα δώσει τη δυνατότητα επαφής με το υλικό της καταγραφής των κατοχικών εγκλημάτων στην Κρήτη. Παράλληλα θα αποτελέσει ζωντανό μάθημα Ιστορίας για τις νεότερες γενιές που θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τα γεγονότα μιας τραγικής περιόδου του τόπου μας.

Τα εγκαίνια της έκθεσης του «φωτογραφικού αρχείου Κ. Κουτουλάκη» θα γίνουν την Κυριακή 22 Νοεμβρίου 2015 στις 6:00μμ.

Η όλη εκδήλωση γίνεται με τη στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης, του Δήμου Μαλεβιζίου και του Πολιτιστικού Αθλητικού Οργανισμού του Δήμου Αγίου Νικολάου.

 

Γνωριμία με  τον Κριτσώτη φωτογράφο

                        

 Νεαρός έξω από το σπίτι του στον Αφέντη Χριστό και στο Οροπέδιο του Καθαρού

 

Το πατρικό σπίτι του Κώστα Κουτουλάκη, όπως είναι σήμερα, στη συνοικία «Αφέντης Χριστός» της Κριτσάς / Με τη σύζυγό του Αιμιλία τη δεκαετία του 1950 (προσωπική συλλογή Ά.Βούλγαρη)

 

Του Οδυσσέα Νικ. Σγουρού/ Αρχιτέκτονα ΕΜΠ

Ο Κώστας Κουτουλάκης γεννήθηκε στην Κριτσά Λασιθίου στις 10.01.1897. Ήταν ο μεγαλύτερος γιος της οικογένειας του Εμμανουήλ και της Μαρίας Κουτουλάκη και είχε δυο αδελφές , την Παπαδιά και την Ζαμβία και ένα μικρότερο αδελφό τον Γιώργη. Το πατρικό του σπίτι σώζεται ακόμη στην παραδοσιακή συνοικία του Αφέντη Χριστού στον οικισμό της Κριτσάς.

Το 1917 κατατάχθηκε στο σώμα Κρητικής Χωροφυλακής και το 1919 συμμετείχε ως στρατιώτης-χωροφύλακας στη μικρασιατική εκστρατεία που κατέληξε στα τραγικά για τον Ελληνισμό γεγονότα της Ιωνίας το 1922, την καταστροφή της Σμύρνης και τον ξεριζωμό των εκατομμυρίων προσφύγων που ακολούθησε. Μετά την κατάρρευση του μετώπου σε ηλικία 25 χρονών πια, δεν επέστρεψε στην Κρήτη αλλά εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα και  κατάφερε να βρει εργασία ως υπάλληλος στην Εθνική Τράπεζα.

Το 1898 αποχώρησαν οι Οθωμανοί από την Κρήτη και την περίοδο 1898-1913, η μεταβατική Κρητική Πολιτεία, προετοίμασε την Ένωση της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Τα χρόνια εκείνα ακριβώς μεγάλωσε και αντρώθηκε στην Κριτσά ο νεαρός Κώστας Κουτουλάκης.

 

                                                  Κριτσώτισσες γνέθουν

Η παρουσία του στην πρωτεύουσα του επέτρεψε να ασχοληθεί ερασιτεχνικά με την τέχνη της φωτογραφίας, που φαίνεται πως τον γοήτευε. Σταδιακά κατάφερε να εξελιχθεί από ερασιτέχνη σε καλλιτέχνη φωτογράφο, συμμετέχοντας σε διαγωνισμούς και φωτογραφικές εκδηλώσεις και αποσπώντας πολλές  διακρίσεις για έργο του. 

 Διέμενε αρχικά στην οδό Κερκύρας 25Α  ενώ αργότερα, μετά το γάμο του με την αγαπημένη του Αιμιλία, στη φάση της ώριμης δραστηριότητάς του, εγκαταστάθηκε οριστικά σε δικό τους σπίτι στην οδό Κέας 27-29, διατηρώντας και προσωπικό γραφείο στην κοντινή οδό Ι. Δροσοπούλου 215 στην Κυψέλη.

Η δράση του ως φωτογράφου τοποθετείται κυρίως στο διάστημα 1930-1960, δηλαδή το μεσοπόλεμο και την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία. Το 1952, ήταν μεταξύ των 75 ιδρυτικών μελών της Ε.Φ.Ε. («Ελληνική Φωτογραφική  Εταιρεία»)  με αριθμό μητρώου «27». Aνάμεσα σε αυτούς ήταν και οι γνωστοί και σημαντικοί για την τέχνη της φωτογραφίας του 20^ου αιώνα στην Ελλάδα, Σπύρος Μελετζής , Δημήτρης Τλούπας, Δημήτρης Χαρισιάδης κ.α.

Φωτογράφησε συστηματικά αρχαιότητες και τοπία της Κρήτης. Η ματιά του όμως ήταν πάντα ανθρωποκεντρική καθώς τον ενδιέφερε ιδιαίτερα η φωτογράφηση  των απλών ανθρώπων του μόχθου και η καθημερινότητά τους. Τα πορτρέτα και οι σκηνές του βίου των Κρητικών βοσκών τον συγκινούσαν σε όλη τη διάρκεια του έργου του και αναμφίβολα μερικές λήψεις που τους αφορούν και έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα, αποτελούν σπάνιες καταγραφές μιας αρχέγονης ενασχόλησης που παρά τον πρόσφατο μετασχηματισμό της παραγωγικής μας συνθήκης, εξακολουθεί να διαθέτει αντοχή και διάρκεια.

Φωτογραφίες του από πολλές περιοχές της Ελλάδας δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Voyage en Grece» (τ. IV) το 1937, το 1938 και το 1939.

 Συμμετείχε στη φωτογραφική έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της 13^ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης τον Οκτώβριο του 1938. Το 1939, στη διεθνή έκθεση της Νέας Υόρκης, όπου η Ελλάδα συμμετείχε με δικό της περίπτερο, ο Κώστας Κουτουλάκης ήταν ανάμεσα στους κορυφαίους φωτογράφους που έδωσε υλικό στη σπουδαία καλλιτέχνη-φωτογράφο Νέλλη Σεραϊδάρη-Σουγιουλτζόγλου (Nellys’) που μαζί με τον ζωγράφο Γεράσιμο Στέρη κλήθηκαν να διαμορφώσουν το χώρο του, παρουσιάζοντας με τις φωτογραφικές λήψεις και τις ζωγραφικές τους συνθέσεις την Ελληνική ιδιαιτερότητα και την εθνική ταυτότητα.

Οι λήψεις του ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1930 αλλά και μετά τον πόλεμο στην Κριτσά, που διασώθηκαν σε προσωπικές συλλογές ή βιβλία, μας προσφέρουν μερικές από τις πιο σημαντικές φωτογραφικές καταγραφές  που έγιναν στη διάρκεια του 20^ου αιώνα στην περιοχή μας.

Το δυνατό εικαστικό βλέμμα του Κώστα Κουτουλάκη, η γνώση των τοπικών συνθηκών, η σχέση του με τους απλούς ανθρώπους και οι δεσμοί του με τον Τόπο, κατάφεραν να απαθανατίσουν και να μας κληροδοτήσουν ένα φωτογραφικό υλικό εξαιρετικής ποιότητας που διέσωσε για πάντα το ήθος μιας προηγούμενης εποχής και τα στοιχεία μιας τοπικής ταυτότητας που δεν άργησε να μετασχηματίσει ο χρόνος.

Το φωτογραφικό του έργο διάσπαρτο σήμερα σε εκδόσεις, ιδιωτικές συλλογές και ελάχιστα συγκροτημένα «αρχεία», απαιτεί  διαρκή αγώνα για την πλήρη διάσωση και την οριστική του ανάδειξη.

Το 1945 μετά την απελευθέρωση, με απόφαση της κυβέρνησης Π. Βούλγαρη στις 17.06.1945, ορίστηκε μέλος της τετραμελούς «Κεντρικής Επιτροπής διαπιστώσεως (ναζιστικών) ωμοτήτων στην Κρήτη» (Κ.Ε.Δ.Ω.Κ.). Μέλη της, εκτός από τον ίδιο, ήταν ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης και οι καθηγητές Ι. Κακριδής και  Ι. Καλλιτσουνάκης. Στις 28 Ιουνίου 1945, αναχώρησαν από τον Πειραιά και την επομένη αποβιβάστηκαν στη Σούδα στα Χανιά. Η αποστολή τους διήρκεσε από τις 29 Ιουνίου μέχρι τις 6 Αυγούστου του 1945.

Με δυσκολίες στις μετακινήσεις, σάρωσαν όλο το νησί (ακόμη και με γαϊδάρους!) ξεκινώντας από τα μαρτυρικά χωριά των Χανίων την Κάνδανο , τις Κεραμιές και τα Μεσκλά, διατρέχοντας όλες τις περιοχές προς την ανατολή, τα ισοπεδωμένα Ανώγεια ,το τραγικό Γερακάρι και τους οικισμούς του Αμαρίου στο Ρέθυμνο, περνώντας από τα Βορίζα και τη μαρτυρική Βιάννο στο Ηράκλειο και καταλήγοντας στα καμένα χωριά της Ιεράπετρας και τον Άγιο Νικόλαο, την Κριτσά ,την Σητεία και την Νεάπολη, όπου ολοκλήρωσαν ένα συγκλονιστικό οδοιπορικό που έμελλε να αποτελέσει μια από τις πιο σημαντικές «αποστολές» της μετακατοχικής περιόδου στη Μεγαλόνησο (εικ.12,13,14). Το υλικό αυτής της καταγραφής και η έκθεση που το συνόδευε ελάχιστα αξιοποιήθηκαν μέχρι σήμερα.

Το γνήσιο (και μοναδικό σήμερα πια) αντίγραφο που είχε την έμπνευση να προσφέρει ο Νίκος Καζαντζάκης στον Παντελή Πρεβελάκη διασώθηκε ως μέρος του αρχείου του, που δωρήθηκε στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης  και υπήρξε το πολύτιμο υλικό πάνω στο οποίο βασίστηκε η εξαντλημένη σήμερα επανέκδοση του Δήμου Ηρακλείου το 1983, επί δημαρχίας Μανόλη Καρέλλη. Το κείμενο μπορεί να αναζητηθεί στη Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου και στο διαδίκτυο.

Το 1947, με τη στήριξη της Παγκρήτιας Ένωσης Αθήνας, έγινε στην αίθουσα «Παρνασσός» στην πρωτεύουσα , η έκθεση φωτογραφιών του Κουτουλάκη, που αποτελούσε στην ουσία την τεράστια προσωπική του κατάθεση ψυχής στον αγώνα της Μνήμης ενάντια στη λήθη. Ο φωτογράφος το αφηγείται ο ίδιος στην συγγραφέα  Έλλη Αλεξίου που το καταγράφει στη βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη το 1966, επισημαίνοντας την προσωπική του έγνοια και το αμείωτο ενδιαφέρον που επιδείκνυε για την ανάδειξη, την προβολή και τη διάσωσή του με κάθε τρόπο, ακόμη και αν οι μετακατοχικές εξελίξεις (συμφωνία του Λονδίνου, 1953) δεν επέτρεπαν την ενεργή χρησιμοποίηση και προβολή του, όπως συμπέραινε και ο ίδιος.

Τη μεταπολεμική δεκαετία του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο φωτογράφος συνεργάζεται συστηματικά με τον Ελληνικό οργανισμό Τουρισμού για την τουριστική προβολή της χώρας φωτογραφίζοντας μουσεία και αρχαιότητες και δημοσιεύοντας υλικό σε ειδικές εκδόσεις και βιβλία.

Φωτογραφίες του γίνονται εξώφυλλα σε ταξιδιωτικά βιβλία ή διακοσμούν δημόσιους χώρους σε όλη την Ελλάδα, προβάλλοντας πάντα με μοναδικό τρόπο την ιδιαίτερη πατρίδα του Κριτσά και τους ανθρώπους της, την Κρήτη και τα καλύτερα στοιχεία της φυσιογνωμίας και της ταυτότητας της χώρας μας.

Συνταξιούχος τη δεκαετία του 1960, διατηρούσε πάντα στενές προσωπικές σχέσεις με αρκετούς ανθρώπους από την περιοχή μας και είχε επισκεφθεί πολλές φορές την πατρική του γη και το αγαπημένο του Οροπέδιο Καθαρού που εξακολουθούσαν να τον συγκινούν μέχρι το τέλος της ζωής του.

Πέθανε στην Αθήνα στις 8 Οκτωβρίου 1975. Φέτος συμπληρώθηκαν τα 40 χρόνια της μνήμης του και τα 70 από το συγκλονιστικό οδοιπορικό του στα ίχνη της συλλογικής μας Μνήμης στην Κρήτη του 1945. Ας αποτελέσει τούτο το κείμενο ένα κερί στη θύμησή του!

Υ.Γ.Ευχαριστώ τον Οδυσσέα Σγουρό

 

 

.