Η ΚΡΙΤΣΑ ΛΑΣΙΘΙΟΥ
Από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα!
Γεια σας,Σήμερα, θα σας ξεναγήσουμε στο χωριό μας, την όμορφη Κριτσά Λασιθίου, το κεφαλοχώρι της Κρήτης.
Θα σας σεργιανίσουμε κι έτσι θα παρακολουθήσετε ένα Video με όμορφες εικόνες από το χωριό, κυρίως από τα πολυάριθμα σοκάκια του!
Με πολύ ζήλο κι αγάπη για το χωριό, εγώ, όσο και ο φίλος Γιάννης Λασιθιωτάκης με την κάμερά του, διασχίσαμε όλες τις γειτονιές της Κριτσάς και αποτυπώσαμε τις ομορφιές της και σας τις μεταφέρουμε.
Η επίσκεψη στην Κριτσά είναι μοναδική εμπειρία.
Η γνωριμία με το χωριό είναι ταυτόχρονα κι ένα ταξίδι στην μακραίωνη ιστορία του, τον πολιτισμό, την παράδοση, τα ήθη και έθιμα, τη φιλόξενη ψυχή των ανθρώπων της....
Όσοι δεν μπορείτε να το ζήσετε από κοντά, απλά ταξιδεύστε με το video αυτό και αφήστε τη φαντασία σας να σας πάει εκεί που πρέπει...
Η Κριτσά είναι ένα από τα μεγαλύτερα, από τα ομορφότερα κι ένα από τα αρχαιότερα χωριά της Κρήτης.
Βρίσκεται στον νομό Λασιθίου, 9 χιλιόμετρα από τον παραλιακό Άγιο Νικόλαο, την πρωτεύουσα του νομού, 5 χιλιόμετρα από το γειτονικό Κρούστα , 16 χιλιόμετρα από το Οροπέδιο του Καθαρού κι 6 χιλιόμετρα από τα Λακώνια.
Οδηγώντας προς το γειτονικό Κρούστα, από κάποιο σημείο της διαδρομής σου, διακρίνεις από ψηλά καθαρά την Κριτσά και όπως είναι απλωμένη στην πλαγιά του Κάστελλου, μοιάζει στο σχήμα με το σκορπιό.
Τα κάτασπρα σπίτια είναι τόσο κοντά το ένα με το άλλο που νομίζεις ότι η Κριτσά είναι μια πολύ μεγάλη γειτονιά κι εύλογα αναρωτιέσαι πως χωράει τόσος κόσμος!
Πάντα η Κριτσά ήταν ένα πολυάριθμο χωριό.
Στην απογραφή του 1940 η Κριτσά είχε 2.572 κατοίκους αλλά από τότε ο πληθυσμός μειώνεται συνεχώς και φτάσαμε το 2011 να απαριθμεί 1.296 κατοίκους, βέβαια μιλάμε μόνο για το παλιό χωριό και όχι για τους εκτός αυτού οικισμούς του.
Σήμερα, το 2021, ο πληθυσμός στο παλιό χωριό, έχει μειωθεί ακόμη περισσότερο, με τον εναπομείναντα πληθυσμό, περισσότερο μεγάλης ηλικίας ,περίπου τους 1000.
Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοτικές εκλογές, (2019), φαίνονται εγγεγραμμένοι στα δημοτολόγια Κριτσάς 2.448 άτομα, εκ των οποίων όμως, η πλειονότητα διαμένει εκτός του κεντρικού ιστού του χωριού αλλά και σε άλλα μέρη.
Η μεγάλη αυτή μείωση του πληθυσμού οφείλεται κυρίως στο φαινόμενο της αστυφιλίας, της συρρίκνωσης των υπηρεσιών που υπήρχαν από παλιά στην κωμόπολη (Αστυνομία, Τηλεγραφείο, ΕΛΤΑ, Τράπεζα, Κτηνιατρείο, Αγρονομείο) και τη μεταφορά τους στην πρωτεύουσα, αλλά και της δύσκολης πρόσβασης με όχημα, λόγω των στενών σοκακιών που συναντάς παντού στο χωριό.
Η σημερινή ζωή απαιτεί μεγαλύτερα και πιο σύγχρονα σπίτια, που πολύ λίγο συναντάς εδώ, καθώς υπάρχει μεγάλη δυσκολία στη μεταφορά των υλικών για τη βελτίωση και ανακαίνιση των παλαιών σπιτιών, κτισμένα πριν από εκατοντάδες χρόνια.
Τούτο είναι ένας σοβαρός λόγος ο οποίος «υποχρεώνει» όσους επιθυμούν μια νέα κατοικία να προτιμήσουν να χτίσουν εκτός χωριού, από τον κάμπο μέχρι τη θάλασσα.
Έτσι ενώ μειώνεται ο πληθυσμός του κυρίως ιστού του χωριού, αναπτύσσεται οικιστικά, περιφερειακά.
Αναμφίβολα η Κριτσά , αποτέλεσε τη μητρική γη της σημερινής πόλης του Αγίου Νικολάου, που δημιούργησαν κάτοικοί της μαζί με κατοίκους και αρκετών γειτονικών οικισμών.
Ενώ δημοσιεύτηκαν οι όροι που οφείλουν όσοι ανακαινίζουν παλαιά σπίτια να ακολουθούν, ώστε να διατηρείται ο παραδοσιακός αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του χωριού, σχεδόν τίποτα δεν εφαρμόζεται.
Παρά ταύτα, ας δεχτούμε ότι η Κριτσά, συνεχίζει να διατηρεί σε ικανοποιητικό βαθμό ακόμη αναλλοίωτη την παλιά αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της και την ιδιαίτερη οργανική πολεοδομική της συγκρότηση.
Τα σπίτια του χωριού είναι χτισμένα χωρίς κανένα ρυμοτομικό σχέδιο, (αυτό δείχνουν τα οφιοειδή στενά δρομάκια), μονώροφα, ελάχιστα διώροφα ή τριώροφα, χτισμένα με το «τούρκικο» πρότυπο.
Η φυσική κτηματική περιφέρεια της Κριτσάς, ξεκινά από τη θάλασσα του κόλπου του Μεραμβέλλου, (Αλμυρός, Αμμουδάρα, Βαθύ) και φθάνει μέχρι το Οροπέδιο του Καθαρού, τον ορεινό σχηματισμό της Δίκτης και την κορυφή Λάζαρος (2.085 μ. υψόμετρο). Συνολικά καταλαμβάνει 102.OOO τετραγωνικά χιλιόμετρα.
H Δημοτική Κοινότητα Κριτσάς, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 είχε 2.637 κατοίκους, κατανεμημένοι ως εξής:
ΚΡΙΤΣΑ Ο κεντρικός ιστός του χωριού 1296 κάτοικοι
ΑΜΜΟΥΔΑΡΑ Η παραλία του χωριού 493
ΡΟΥΣΑ ΛΙΜΝΗ Προαστιακός οικισμός 279
ΒΑΘΥ Παραλιακός οικισμός 211
ΜΑΡΔΑΤΙΟΝ Προαστιακός οικισμός 191
ΤΑΠΕΣ Ορεινός οικισμός 81
ΚΑΛΥΒΟΣ Προαστιακός οικισμός 66
ΚΑΘΑΡΟΝ Το οροπέδιο του χωριού 18
Ι.ΘΕΟΛΟΓΟΣ Θερινό θέρετρο 2
Είναι πολύ δύσκολο να καταγράψεις με ακρίβεια την ιστορική πορεία της Κριτσάς.
Ας αναφερθούμε με λίγα λόγια, σε κάποια πιο σημαντικά γεγονότα, που την αφορούν.
Οι κάτοικοι της συνδέονται και υπήρξαν αναμφίβολα απόγονοι των κατοίκων της κοντινής Λατούς Ετέρας, της οποίας τα ερείπια βρίσκονται 4 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του χωριού στην περιοχή Κουτάραντος.
Από τις ανασκαφές που έχουν γίνει ως τώρα στη Λατώ, κυρίως στις αρχές του 20ου αιώνα, ήρθε στο φως μια πολύ αξιόλογη πόλη-κράτος.
Υπολογίζεται η κατοίκηση ανθρώπων στον χώρο της Κριτσάς τουλάχιστον από τα υστερομινωικά χρόνια και μετά.
Ήκμασε στα Βυζαντινά χρόνια και στην περίοδο της Ενετικής κυριαρχίας που την ακολούθησε από το 1211 μέχρι το 1669.
Αν και ερημώθηκε από τους Άραβες (823) όταν κατέλαβαν την Κρήτη, κατοικήθηκε ξανά το 961 μετά την απελευθέρωσή της από το Νικηφόρο Φωκά και γνώρισε νέα άνθηση στα χρόνια της Ενετοκρατίας (12ος-16ος αιώνας).
Υπήρξε το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης καθ' όλο το Μεσαίωνα και αποτελούνταν από διαφορετικές συνοικίες οι οποίες αναφέρονταν ξεχωριστά στις απογραφές.
Οι τρεις μεγαλύτερες συνοικίες του οικισμού, ήταν ο Χριστός, τα Ψηλά Αρχοντικά και ο Παλαίμυλος.
Το 1832 ξεκίνησε τη λειτουργία του το ελληνικό σχολείο της Κριτσάς, ενώ το 1867 η Κριτσά έγινε έδρα Δήμου που συμπεριλάμβανε τον Κρούστα, την Πρίνα, το Καλό Χωριό, το Μαρδάτι, τον Άγιο Νικόλαο, τα Μέσα Λακώνια και τις Τάπες.
Το 1925 έγινε πάλι κοινότητα και από το 2010 αποτελεί οργανικό κομμάτι και μια από τις μεγάλες δημοτικές κοινότητες του Δήμου Αγίου Νικολάου.
Προσπάθειες έγιναν από παλαιόθεν, στηριζόμενοι σε διάφορες «πηγές», να στηρίξουν την προέλευση του ονόματος Κριτσά :
Το όνομα της κατά μία εκδοχή προέρχεται από τον πρώτο οικιστή με όνομα Κρίτσας, τον οποίο εγκατέστησε ο Νικηφόρος Φωκάς μετά την ανακατάληψη της Κρήτης το 961μΧ.
Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή προέρχεται από παραφθορά του «Χριστός».
Από τη λέξη “Κρετσά” (κρέας- κρηάς), επειδή οι κάτοικοι του χωριού ήταν κτηνοτρόφοι και μύριζαν κρέας, κρεατσά!
Κατά τον εκ Κριτσάς καταγόμενον Καθηγητήν Θεολογίας Ζαχαρίαν Λιανάν από τη λέξη κριτής, (Καδής, ο Τούρκος δικαστής) που είχε έδρα την Κριτσά.
Αυτά πάντως αποτελούν μόνο εικασίες χωρίς κάτι να θεωρείται ιστορικά έγκυρο.
Η Κριτσά έπαιξε σπουδαίο ρόλο στους απελευθερωτικούς αγώνες της Κρήτης κατά των Οθωμανών, με αποκορύφωμα τη διήμερη μάχη της Κριτσάς τον Ιανουάριο του 1823 κοντά στη Λατώ, που είχε ως αποτέλεσμα την πυρπόληση του οικισμού από τους Τούρκους.
Από το χωριό καταγόταν και η θρυλική Κριτσωτοπούλα (Ροδάνθη), που εντάχθηκε στο αντάρτικο σώμα του Καπετάν Καζάνη και σκοτώθηκε σε τούτη τη μάχη.
Στην πλατεία του χωριού, θα συναντήσετε την προτομή της ηρωίδας που με δαπάνες των κατοίκων στήθηκε τιμώντας και αναγνωρίζοντας την προσφορά της προς τη γενέτειρα.
Η προτομή τούτη είναι δημιούργημα του γλύπτη Νικολάου Περαντινού, το έτος 1978.
Οι κύριες ασχολίες των Κριτσωτών, είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Ασχολούνται επίσης αρκετοί και με τη μελισσοκομία.
Αλλά και ο γειτονικός τουριστικά ανεπτυγμένος Άγιος Νικόλαος ενισχύει το οικογενειακό εισόδημα πολλών Κριτσωτών, εργαζόμενοι σε καταστήματα ή σε ξενοδοχειακές μονάδες.
Τα κυριότερα προϊόντα που παράγει το χωριό είναι οι ελιές, απ’ όπου παράγεται το φημισμένο για την ποιότητα του Κριτσώτικο λάδι, (Kritsa 03), οπωροκηπευτικά ,δημητριακά κι εκλεκτά βιολογικά προϊόντα αχλάδια, μήλα κ.λ.π κηπευτικά από το Οροπέδιο του Καθαρού.
Σημαντικό εισόδημα επίσης για αρκετούς από τους κατοίκους προέρχεται από τα κτηνοτροφικά προϊόντα, αφού στο Καθαρό τρέφονται μερικές χιλιάδες αιγοπρόβατα.
Όμως αυτό που κάνει την Κριτσά ξεχωριστή, είναι η διατήρηση της παραδοσιακής ζωής που προσελκύει δεκάδες επισκέπτες.
Επίσης τα πολλά καταστήματα, (δεξιά κι αριστερά του κεντρικού δρόμου),Κρητικών υφαντών, ειδών λαϊκής τέχνης, του ντόπιου πολυβραβευμένου λαδιού με τη σφραγίδα του Ελαιουργικού Συνεταιρισμού ,αλλά κι άλλων ντόπιων παραγωγών, τα παραδοσιακά καφενεδάκια, οι ταβερνούλες, οι λαογραφικές συλλογές (Μουσείο Κριτσωτοπούλας και Μουσείο Ροδάνθης) και οι διάσπαρτοι ανά το χωριό σπουδαίοι ναοί, μπορούν άνετα να προσδώσουν στο χωριό, το χαρακτηρισμό ενός ανοικτού λαογραφικού και ιστορικού μουσείου.
Ερχόμενος ο επισκέπτης στην Κριτσά θα απολαύσει μια διαδρομή με πολλές εναλλαγές.
Αφήνοντας πίσω του τον Άγιο Νικόλαο, αρχίζει να ανηφορίζει ανάμεσα σε εικόνες ημιορεινής πανίδας και χλωρίδας και στη συνέχεια μετά τον οικισμό του Μαρδατίου απολαμβάνει τον τεράστιο Κριτσώτικο κάμπο, με τα χιλιάδες ελαιόδενδρα.
Σύντομα αντικρίζεις ψηλά στο βάθος τη φιγούρα της Κριτσάς. Ναι είναι μεγάλο χωριό αναφωνείς και λαχταράς να τη γνωρίσεις από κοντά.
Φτάνεις στην είσοδο του χωριού μια ευδιάκριτη πινακίδα σε καλωσορίζει, ενώ μια άλλη εκατό πενήντα περίπου μέτρα πιο πάνω, σε ενημερώνει ότι εδώ υπάρχει ελεύθερο πάρκιν για να αφήσεις το όχημά σου. Και τώρα ξεκινάς με τα πόδια την περιήγησή σου.
Πρώτη γνωριμία στην επί της νέας πλατείας προτομή της ηρωίδας Ροδάνθης - Κριτσωτοπούλας.
Στη συνέχεια επίσκεψη επί του κεντρικού δρόμου στην αξιόλογη εκκλησία της Παναγίας Οδηγήτριας.
Αξίζει να μπεις και να γνωρίσεις αυτή την ξεχωριστή εκκλησία, είναι ένα μουσείο βυζαντινών εικόνων, φερμένες από τις 52 διάσπαρτες εκκλησίες, της περιφέρειας της Κριτσάς.
Συνεχίζεις το γραφικό κεντρικό δρόμο κι επισκέπτεσαι τα δεξιά κι αριστερά λειτουργούντα καταστήματα. Όλο και κάτι θα σου αρέσει από το ιδιαίτερο εμπόρευμά τους.
Αν θέλεις να ξεκουραστείς, ή να πάρεις ένα αναψυκτικό ή καφέ, θα βρεις σκιερά μαγαζιά, (Café MASSAROS, Café ALEXADROS, Café PARKIN).
Για φαγητό επίσης λειτουργούν αρκετά,(ταβέρνα ο Πλάτανος, café ARISTIDIS, cafe Πάγκαλος, ταβέρνα το AGADIKO, στην είσοδο του χωριού ψησταριά - ταβέρνα το ΚΟΝΑΚΙ ,στο δρόμο για το Καθαρό η ταβέρνα ΤΟ ΠΛΑΙ.
Στη νέα πλατεία, (Μελίνας Μερκούρη), η ταβέρνα «ΛΑΤΩ» και το restaurant ΝΕΟ ΣΤΕΚΙ.
Επίσης απέναντι από τη φημισμένη Βυζαντινή εκκλησία Παναγία Κερά, 1500 μέτρα περίπου πριν την είσοδο του χωριού, η ξεχωριστή παραδοσιακή ταβέρνα, Ο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ.
Για να πάρεις μια ανάσα δροσιάς, μαζί με το αναψυκτικό σου, κάθεσαι δίπλα από την εκκλησία, στο σκιερό μαγαζί του Δ. Μπρόκου.
Αν επιθυμείς να μείνεις για να γνωρίσεις καλύτερα το χωριό ή για να περάσεις τις διακοπές σου, λειτουργεί στην είσοδο του χωριού, το ΑΡΓΥΡΩ ROOMS, ένα μοναδικό κατάλυμα!
Eπίσης υπάρχει το μοναδικό Οροπέδιο του Καθαρού, 16 χιλιόμετρα από την Κριτσά, όπου αφού απολαύσεις τη φυσική ομορφιά του, καταλήγεις στην ταβέρνα ΣΤΕΡΕΟΣ, όπου μπορείς να κλείσεις ευχάριστα την επίσκεψή σου με εποχιακές τοπικές γεύσεις!
Στην Κριτσά εκτός από την βόλτα στον κεντρικό δρόμο με τα πλατάνια και τα πολυάριθμα καταστήματα , αξίζει να περπατήσετε και να μην το παραλείψετε, στα μικρά στενάκια του χωριού που ξεκινούν από το τέλος του κεντρικού δρόμου και σε οδηγούν στα ενδότερα του παραδοσιακού χωριού και να απολαύσετε μοναδικής ομορφιάς εικόνες, που θα μείνουν για πάντα στο μυαλό σας.
Εδώ θα νιώσετε τη διαφορετικότητα της οικιστικής ρυμοτομίας και θα βρείτε καθισμένους στην αυλόπορτα του σπιτιού τους απλούς γνήσιους κατοίκους, έτοιμοι να σας χαιρετήσουν και να σας κεράσουν , έστω μια ρακή ή ένα αχλάδι, φερμένο από το Οροπέδιο του Καθαρού.
Στο χωριό κυρίως τους Καλοκαιρινούς μήνες υπάρχει αρκετή κίνηση στους δρόμους, καθώς πολυάριθμοι τουρίστες έρχονται για να επισκεφτούν το γραφικό χωριό.
Το Χειμώνα, μικρή είναι η κίνηση, με τους μόνιμους κατοίκους να ασχολούνται ως επί το πλείστο με τις γεωργικές εργασίες, (μάζεμα ελιών, φύτεμα κηπευτικών, όργωμα, λίπανση), τη μελισσοκομία, αλλά και με την κτηνοτροφία.
Αν επιθυμείτε να γνωρίσετε περισσότερο το χωριό εκτός από τα μαγαζιά και από τη βόλτα στα μικρά γραφικά στενάκια, αξίζει να επισκεφθείτε:
1.Το φαράγγι του ΧΑΥΓΑ:
2.Την αρχαία ΛΑΤΩ:
3.Τη Βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας Κεράς:
4.Το μουσείο της Κριτσωτοπούλας:
Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Κριτσωτοπούλας βρίσκεται στη συνοικία Χριστός του χωριού και στεγάζεται στο αυθεντικό σπίτι της Ροδάνθης (Κριτσωτοπούλας), αναβιώνοντας τη συγκλονιστική της ιστορία.
Η Ροδάνθη ήταν η θρυλική κόρη του πρωτόπαπα της Κριτσάς, που το 1817 ξέφυγε από τον Τούρκο Χουρσίτ Πασά (την είχε πάρει ως σύζυγο του), σκοτώνοντάς τον.
Στη συνέχεια, ντυμένη ως άνδρας έγινε μέλος της αντάρτικης ομάδας του Καπετάν Καζάνη από το Οροπέδιο Λασιθίου.
Η Ροδάνθη πολέμησε τους Τούρκους στο πλευρό των ανταρτών, ως Σπανομανώλης, χωρίς να γνωρίζει κανείς ότι είναι γυναίκα, ως το 1823, όταν και τραυματίστηκε σοβαρά κατά τη διάρκεια μάχης στην περιοχή Κουτάραντο, όπου χαρακτηρίστηκε μια από τις μεγαλύτερες μάχες της εποχής.
Τότε αποκαλύφθηκε η ταυτότητά της και λίγο αργότερα ξεψύχησε στην Κριτσά.
Η λαογραφική έκθεση του μουσείου περιλαμβάνει αντικείμενα καθημερινής χρήσης, που αντιπροσωπεύουν τα ήθη και τα έθιμα της τοπικής κοινωνίας της τότε εποχής.
Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δουν τον παραδοσιακό οντά,τον αργαλειό με τις χειροποίητες πατανίες και τα άλλα υφαντά, καθώς και μια πλειάδα από διάφορα άλλα αντικείμενα της εποχής.
5.Το μουσείο Ροδάνθης:
Ένα μουσείο που περιλαμβάνει σπάνια ενδημικά φυτά και πολλές ομάδες βοτάνων της κρητικής φύσης.
Μέσω της πρωτοφανούς αυτής συλλογής, που για χιλιάδες χρόνια χρησιμοποιούν οι Κρητικοί στη διατροφή, στη θεραπεία και στην καθημερινή ζωή τους, μπορεί κάποιος να γνωρίσει τη σπουδαιότητα της φύσης στον κρητικό βίο.
Στα εκθέματα συμπεριλαμβάνονται επίσης θαλάσσια απολιθώματα θηλαστικών, παρουσιάζοντας έτσι και τη φυσική ιστορία εκατομμυρίων ετών της Κρήτης.
Είναι ένα ιδιωτικό μουσείο, με δημιουργό τον Κριτσώτη φυσιοδίφη, Γιώργο Αφορδακό.
Επί χρόνια με υπομονή ,επιμονή και μεράκι όργωσε την Κρητική ύπαιθρο για να συλλέξει τον πολύτιμο αυτό θησαυρό.
Αξίζει την επίσκεψή σας!
Επίσης μπορείτε να επισκεφθήτε:
6. Το αρχαίο πρινόδασος
7. Το κυπαρισσόδασος
8. Τη Γαϊδουρότρυπα
9. Το Οροπέδιο του Καθαρού
10. Τον Ελαιουργικό Συνεταιρισμό:
Εκτός των ανωτέρω ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει κι άλλα σημαντικά αξιοθέατα της περιφέρειας του χωριού, αρκεί να διαθέσει χρόνο και διάθεση να περπατήσει τον κάμπο και τα βουνά του και να ζητήσει να του υποδείξουν τι άλλο σημαντικό πρέπει να γνωρίσει.
Έτσι αποχαιρετώντας την περιφέρειά του χωριού, φορτωμένος θα είναι, τόσο από τις φυσικές της ομορφιές, όσο και με την πλούσια ιστορία της Κριτσάς.
Με το καλό να μας έρθετε, σας περιμένουμε!
Η Κριτσά το χωριό μου, είναι ένα κομμάτι από την ψυχή μου. Σ' αυτό γεννήθηκα και πέρασα τα πιο χαρούμενα και ξέγνοιαστα χρόνια της ζωής μου, παρέα με τους αγαπημένους μου φίλους.
Η καρδιά μου πλημμυρίζει από αγάπη για το πανέμορφο αυτό χωριό, γι' αυτό και είμαι σίγουρος ότι ποτέ και για τίποτα στον κόσμο δε θα μπορούσα να το αποχωριστώ!
Να είστε πάντα καλά!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου