ΟΙ ΑΓΡΟΦΥΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ

 

ΜΙΚΡΑ ΨΗΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι Αγροφύλακες (Δραγάτες) στην Κριτσά

και ο Μανώλης Αφορδακός

                          

Εαρινή σύναξη αγροφυλάκων στην Αθήνα

Όρθιοι  από αριστερά: Κουτουλάκης Γεώργ. (Σκενές), Κοιτουλάκης Δημ. (Ταπιώτης), Αφορδακός Εμμ., Φουρνιώτης Μιχ. (π. αγροφύλακας),  Λαθιωτάκης  Μιχ. (Κρούστας), Σωρός Γεώργ. (Κρούστας). Κλησαρχάκης Γεώργ. Καθιστός: Φαζός Δημ.

Το ερέθισμα, για να κάνω τούτο το αφιέρωμα, μου έδωσε μια ιστορική φωτογραφία, όπως τη χαρακτήρισα, από το αρχείο του καλού φίλου Μανώλη Αφορδακού, συνταξιούχου αγροφύλακα  της περιφέρειας της Κριτσάς.

Για τους μεγαλύτερους από μας η Αγροφυλακή θα είναι μια ανάμνηση –θέλω να πιστεύω– καλή. Όλοι μας έχουμε να θυμηθούμε και μια ιστορία με τον αγροφύλακα του χωριού στα παιδικά μας χρόνια, τότε που υπήρχε δυστυχία και τα φρούτα της υπαίθρου ήταν πρόκληση για μας. Οι επερχόμενες γενιές θα ακούνε ιστορίες από τους μεγαλύτερους και έτσι κάπως θα διατηρείται η ανάμνηση αυτής της παλιάς υπηρεσίας της αγροφυλακής.

Ο θεσμός του παραδοσιακού αγροφύλακα και το σώμα της αγροφυλακής, όπως τα γνωρίσαμε, δεν υφίστανται πλέον εδώ και μερικά χρόνια. Και οι παλαιοί αγροφύλακες που συνταξιοδοτήθηκαν δεν αντικαταστάθηκαν από νέους. Έτσι, η Κριτσά είναι σήμερα χωρίς  αγροφύλακα.

Ο Μανώλης Αφορδακός του Γεωργίου

Ο Μανώλης Αφορδακός του Γεωργίου είναι ο τελευταίος αγροφύλακας εν ζωή, στο χωριό μας. Γεννήθηκε και ανδρώθηκε στην Κριτσά στις 10/12/1936. Ενυμφεύθη τη γυναίκα της καρδιάς του, την Αθηνά Βάρδα του Γεωργίου, και απέκτησε μια κόρη τη Μαρία.

 Κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε με οικοδομικές εργασίες· βοηθός και συνεργάτης του μακαρίτη Μανώλη Ψυλλάκη. Το έτος 1967 εγκαταλείπει την οικοδομή και διορίζεται έμμισθος αγροφύλακας. Έκτοτε υπηρέτησε στην περιφέρεια της Κριτσάς αλλά και αλλού μέχρι το 1993, το έτος της συνταξιοδότησής του.

Από τότε  απολαμβάνει τα ώριμα χρόνια, πίνοντας το καφεδάκι του και παίζοντας τάβλι με τους χωριανούς του. Δε σταματά όμως να καλλιεργεί και το κηπουλάκι του για να περνά την ώρα του και να έχει τα φρέσκα κηπευτικά του.

Σημαντική παρένθεση στη ζωή του υπήρξε το 1956, το έτος κατά το οποίο γυρίστηκε στο χωριό το έργο: «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Εδώ συμμετείχε ως εργάτης αλλά και ως ο ντελάλης που κάθε βράδυ καλούσε με αριθμούς τους χωριανούς, που θα έπαιρναν μέρος την επομένη στα γυρίσματα του έργου. Ακόμη υπήρξε ο ιδιαίτερος του τότε προέδρου του χωριού Γιάννη Ταβλά του Εμμ., ο οποίος υπήρξε ο καθοδηγητής και ο μεσάζων με το Ζυλ Ντασέν.

Ο Μανώλης Αφορδακός είναι ο άνθρωπος που γνωρίζει περισσότερο από τον καθένα όλη τη γεωργική έκταση της Κριτσάς και όχι μόνο. Γι’ αυτό, τόσο κατά τη θητεία του όσο και σήμερα, όλοι τον συμβουλεύονται· ιδιώτες και υπηρεσίες.

 Σε όλη του τη θητεία, προσπαθούσε να εφαρμόζει το νόμο, όσο το δυνατόν καλύτερα, και να αποδίδει δικαιοσύνη. Όλες τις υποθέσεις τις έψαχνε πολύ, ιδιαίτερα αυτές με τις ζημίες στα χωράφια για να μην αδικήσει κανέναν. Ούτε τους γεωργούς ούτε τους παραβάτες κτηνοτρόφους. Έκανε τη δουλειά του χωρίς διακρίσεις και χωρίς ρουσφέτια. Προσπαθούσε να προλάβει τα αδικήματα σε εποχές πολύ δύσκολες, όταν είχε περιόδους ξηρασίας και οι κτηνοτρόφοι ήταν δύσκολοι και μη συνεργάσιμοι. Διακρίσεις δεν έκανε και γι’ αυτό οδήγησε στο δικαστήριο ακόμη και τον πεθερό του, όπως και το εξάδερφό του. Με τα πόδια  του περιέτρεχε την αγροτική έκταση της Κριτσάς και ήταν «πανταχού παρών». Αλλά και όταν τα βράδια βρισκόταν στο χωριό και γινόταν οι περισσότερες ζημιές, είχε τέτοιο αναπτυγμένο ένστικτο και εξυπνάδα, που ήταν αδύνατον να του ξεφύγει κάποιος παραβάτης.

Τα παραπάνω επιβεβαιώνει μια μαρτυρία που δημοσιεύτηκε τότε στην εφημερίδα «ΑΝΑΤΟΛΗ»:

«Η υπογεγραμμένη Ειρήνη Δημητρίου Διαλυνά, κάτοικος Κριτσάς, θεωρώ καθήκον μου όπως και δια του τύπου εκφράσω τας ευχαριστίας μου εις τον Αγροφύλακα Κριτσάς Εμμαν. Αφορδακόν, όστις την 22-2-1978 ενώ είχα πέσει από τον όνο μου στην θέσιν Αποστολιανά, ευρισκομένη σε αφασία εκ του λόγου ότι  είχα σπάσει το πόδι μου, με εσήκωσεν εις τους ώμους του, με μετέφερε, εις τον αμαξιτόν δρόμον και εν συνεχεία δι’ αυτοκινήτου με μετέφερεν εις το Νοσοκομείον Αγίου Νικολάου.

 Τοιαύτα όργανα τιμούν όχι μόνον εαυτούς δια την άοκνον και φιλανθρωπική εργασίαν των αλλά και την υπηρεσίαν που ανήκουν, δι ό και είναι άξιος παντός επαίνου».    

   Κριτσά 20 Μαρτίου 1978  Η ευχαριστούσα ΕΙΡΗΝΗ ΔΗΜ.ΔΙΑΛΥΝΑ.

Αγρονομείο στην Κριτσά

Ο αγροφύλακας είχε το δικαίωμα να κάνει συμβιβασμό ζημιών ανάμεσα στους αντίδικους μέχρι 150 δραχμές. Από το ποσό αυτό και πάνω γινόταν, υποχρεωτικά, μήνυση και η υπόθεση οδηγείτο στο αγρονομείο. Τότε λειτουργούσε Αγρονομείο στην Κριτσά μέχρι το 1981. Εκδίκαζε υποθέσεις μια φορά το μήνα, στο κτίριο όπου στεγάζεται σήμερα ο Πολιτιστικός Σύλλογος.

 Αξίζει να αναφερθεί ότι ακριβώς απέναντι από το Αγρονομείο και δίπλα από το εμπορικό του Μιχάλη Κουτουλάκη (Ψιθάλη), υπήρχε μια μεγάλη νεραντζιά. Παροιμιώδης έχει μείνει η φράση που λεγόταν στον παραβάτη που αρνιόταν να δεχτεί την ενοχή του: «σώπα συ κι εγώ θα σε πάω στη νερατζά»

Το έργο και οι υποχρεώσεις του αγροφύλακα

Tο επάγγελμα του αγροφύλακα ήταν αρκετά δύσκολο. Ήταν υποχρεωμένος, ένστολος, να περιφέρεται όλη τη μέρα στην περιοχή ευθύνης του, να ελέγχει και να προλαμβάνει τη διάπραξη αγροζημιών. Δεν είχε συγκεκριμένο ωράριο· πρωί, μεσημέρι, βράδυ, πάντοτε στο καθήκον. Επίσης, η προσπάθειά του, να επιβάλλει το δίκαιο, προκαλούσε συχνά προστριβές με δύστροπους παραβάτες.

Τα καθήκοντά τους όριζε ο νόμος 3030/1954 με τις σχετικές κατά καιρούς τροποποιήσεις του. Τα κύρια καθήκοντά του ήταν: να επιτηρεί την περιοχή ευθύνης του ημερησίως κι αν οι περιστάσεις το απαιτούσαν, και τη νύχτα με περιπολίες κατά ζεύγη· να προστατεύει την ιδιοκτησία από όποιας μορφής καταπατήσεις· να ελέγχει και να τιμωρεί την αυθαίρετη βόσκηση και γενικά την παραβατικότητα. Η μετακίνησή του επιτρεπόταν με το πιο πρόσφορο μέσο.

Για τη συμμόρφωση των παραβατών είχαν το δικαίωμα να υποβάλλουν μηνύσεις (μετά από τρεις άκαρπες ειδοποιήσεις) για οποιαδήποτε παράβαση, ενώ διατηρούσαν και το δικαίωμα της θανάτωσης ζώων (πτηνών, σκυλιών, χοίρων και αιγών), που ανακάλυπταν μέσα σε αγροτικά κτήματα στα οποία μπορούσαν να προξενήσουν ζημιές. Ακόμη παλαιότερα, υπήρχε και το μέτρο των «συλλήπτρων»: όταν ο αγροφύλακας έπιανε ένα ζώο σε ξένη ιδιοκτησία, το παρέδιδε στον ιδιοκτήτη, ο οποίος ήταν υποχρεωμένος να πληρώσει τα καθορισμένα «σύλληπτρα».

Από την αρμοδιότητά του απέρρεε η γνώση του για όλες τις ιδιοκτησίες με λεπτομέρειες: ο ιδιοκτήτης, η έκταση, το είδος της καλλιέργειας… και τον καθιστούσε φύλακα-άγγελο της περιουσίας των αγροτών.

Οι αγροφύλακες, εκτός από τον έλεγχο, προσέφεραν και άλλες υπηρεσίες:

Εξέδιδαν βεβαιώσεις για ιδιοκτησίες, όποτε τις ζητούσαν οι κάτοχοί τους, οι οποίοι απέφευγαν την περιπέτεια με επισκέψεις σε υπηρεσίες, όπως σήμερα.

Το μπόλιασμα των άγριων δένδρων αποτελούσε σημαντικό κομμάτι των καθηκόντων τους. Τόσο που ο αγρονόμος με ξαφνικές εμφανίσεις του, ζητούσε από τον αγροφύλακα να του υποδείξει που και πόσα αγριόδενδρα μπόλιασε εκείνη την ημέρα. Τούτο επιβεβαιώνεται κυρίως στο Καθαρό, όπου παλιότερα υπήρχαν πολλές κοινοτικές απιδιές, τις οποίες «πάχτωναν» ιδιώτες και η κοινότητα αύξανε τα έσοδά της.

Επίσης, είχε την υποχρέωση να συνδράμει, εφόσον του ζητηθεί, όλες τις δημόσιες αρχές (εφορία, αρχαιολογική υπηρεσία, νομαρχία, δικαστήρια κ.ά.).

Η περιφρούρηση των δασών, ο έλεγχος πυρκαγιάς και η περιφρούρηση αρχαιολογικών χώρων.

Τα προσόντα

Για να γίνει κάποιος αγροφύλακας έπρεπε να κατάγεται από την περιοχή που αναλάμβανε να εποπτεύει· να γνωρίζει πρόσωπα και περιουσίες· να έχει εμπειρία και γνώση γύρω από το αντικείμενο· να είναι αμερόληπτος, ηθικός και τίμιος· να είναι τελειόφοιτος δημοτικού· να έχει εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις· να μην υπερβαίνει το 35ο έτος της ηλικίας του· να μην έχει πάνω από δέκα μικρά ζώα ή πέντε μεγάλα ως προσωπική ιδιοκτησία και να μην έχει καταδικαστεί τον τελευταίο χρόνο πριν το διορισμό του για αγροζημία.

Οι αγροφύλακες ήταν υπόλογοι στον αγρονόμο της περιοχής, ο οποίος ήταν επιφορτισμένος και με την εκπαίδευσή τους σε μηνιαία βάση.

Ο εξοπλισμός του αγροφύλακα

Τα αντικείμενα που έπρεπε να έχει μαζί του ήταν: το βιβλίο των συμβάντων, για να πιστοποιεί την ταυτότητά του και να καταγράφει τα προβλήματα που αντιμετώπιζε· μια σφυρίχτρα, για να συνεννοείται (με κωδικοποιημένα σφυρίγματα), όταν ήταν μακριά από το κέντρο της υπηρεσίας του· σακίδιο και σχοινί (π.χ. για να πιάσει ένα αδέσποτο ζώο)· το βούκινο (χάλκινη σάλπιγγα σε μορφή κέρατος), με την οποία έδειχνε την παρουσία του και προειδοποιούσε τους επίδοξους παραβάτες, από κάποιο ψηλό σημείο· ένα τέτοιο ψηλό σημείο στην Κριτσά, ήταν ο Πύργος στην Αμπέλα, όπου τότε σε μεγάλη έκταση υπήρχαν αμπελώνες προς επιτήρηση. Σε ειδικές περιστάσεις, κρατούσε και όπλο.

Ακόμα ηχεί στα αυτιά μου ο συνθηματικός ήχος της καραμούζας η οποία ειδοποιούσε τους γύρω αγροφύλακες (στην Κριτσά ήταν εποχή που υπηρετούσαν εννέα αγροφύλακες), για διάλειμμα και καφεδάκι στου Παγκάλου Κωστή, στο Χάνι του Λεωνίδη.

Ο μισθός τους ήταν από τους χαμηλότερους μεταξύ των αντίστοιχων δημοσίων υπαλλήλων και δυσανάλογος με τις υπηρεσίες του.

Οι τελευταίες προσλήψεις

 Το επάγγελμα του αγροφύλακα εξέλειπε, αφού οι τελευταίες προσλήψεις έγιναν το 1976-1977 και όσοι (ελάχιστοι) είχαν απομείνει στην υπηρεσία, μέσα σε 2-3 χρόνια συνταξιοδοτήθηκαν.

 Έκτοτε ένα μεικτό σώμα δασοφυλακής επιλαμβάνεται της περιφρούρησης των αγρών αλλά όχι τόσο αποτελεσματικά όπως η αγροφυλακή. Τα συμφέροντα των ιδιοκτητών χειρίζονται κυρίως πλέον οι δικηγόροι και οι διαφωνίες λύνονται στα δικαστήρια.

Παρά τις ιδιαιτερότητες ορισμένων δραγατών που έφταναν από την άκρα ελαστικότητα μέχρι τη μεγάλη σκληρότητα, ο θεσμός της Αγροφυλακής ωφέλησε πολύ τον τόπο. Ήταν μεγάλο λάθος της Πολιτείας η κατάργηση της Αγροφυλακής.

Σήμερα ο αγροφύλακας προ πολλών ετών έχει σταματήσει να εκτελεί υπηρεσία στην περιοχή μας αλλά και γενικότερα, καθότι η πολιτεία θεώρησε ότι δεν είναι χρήσιμη για την ύπαιθρο.

Όμως όλοι οι αγρότες αναστενάζουν όταν βλέπουν τα χωράφια τους να έχουν γίνει βοσκότοποι και το ενδιαφέρον της απουσιάζει. Εκφράζουν δε την επιθυμία τους, να επανέλθει η υπηρεσία του αγροφύλακα, για να δικαιούνται οι κάτοικοι να τα καλλιεργούν προς όφελός τους.

Η Αγροφυλακή που επί πολλές δεκαετίες ήταν προστάτης του περιβάλλοντος και της αγροτικής περιουσίας, όπως αναφέραμε, δεν υπάρχει πια. Είχε άδοξο τέλος.

Ας ελπίσουμε, ότι κάποτε θα επανιδρυθεί το Σώμα της Αγροφυλακής, έτσι ώστε με τη χρήση της τεχνολογίας να προστατεύει και τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους, όπως έκανε τότε ευσυνείδητα στο μακρινό πια παρελθόν.

Οι άλλοι αγροφύλακες της περιοχής μας

Για την ιστορία βέβαια, μια και κάναμε αυτό το μικρό αφιέρωμα στον τελευταίο αγροφύλακα, ας δούμε και ποιοι άλλοι υπηρέτησαν ως αγροφύλακες στο χωριό μας πριν την κατοχή περίπου και μετά:

Εκ των παλαιοτέρων υπήρξαν: Μπρόκος Κων (θύμα Αλβανικού Μετώπου),  Σφακιανός Γεώργιος του Νικ., Μασσάρος Γεώργιος του Εμμ., Φαζός Μιχαήλ του Γεωργ., Αφορδακός Γεώργιος του Εμμ. (Μπουλούκος), Φουρνιώτης Μιχ., και ακολουθούν,  Κλεισαρχάκης Γεώργιος, Κουτουλάκης Δημήτριος του Κων. (Δημήτρης της Μαρινιάς εκ Ταπών), Κουτουλάκης Γεώργιος του Κων. (Σκενές), Κουτουλάκης Κων/νος του Γεωργ. (Βορράς), Μπρόκος Εμμ. του Δημ. (Θεοτόκης), Ατσαλής Μιχ. (Πιτοπούλης), Αλέξης Μανώλης του Νικ., (Καπετανάκης).

Ο αγροφύλακας σε ελληνική ταινία

«H  εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων» είναι ο τίτλος ελληνικής ταινίας του 1999.

Η ταινία σκηνοθετήθηκε από το Δήμο Αβδελιώδη, ο οποίος έγραψε και το σενάριο, ενώ ανέλαβε και την παραγωγή της ταινίας μαζί με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και την ΕΡΤ1. Πρόκειται για μία ηθογραφική ταινία εποχής.

Η ιστορία λαμβάνει χώρα στο Θολοποτάμι της Χίου το 1960. Μετά το θάνατο του αγροφύλακα του χωριού, το τοπικό συμβούλιο ζητά από τον αγρονόμο τον διορισμό αντικαταστάτη. Κανείς αγροφύλακας, όμως, δεν δέχεται τη θέση, λόγω της κακής φήμης του χωριού και του πρόσφατου θανάτου του προηγούμενου αγροφύλακα, ο οποίος συνέβη μάλιστα εν ώρα υπηρεσίας.

 Τελικά η κοινότητα επανέρχεται, προσφέροντας ένα πρόσθετο οικονομικό κίνητρο για τον αγροφύλακα που θα παρέβλεπε τα παραπάνω και θα δεχόταν τη θέση. Μετά την εξέλιξη αυτή αρχίζει να εκδηλώνεται το ενδιαφέρον των αγροφυλάκων και η θέση δεν αργεί να πληρωθεί.

Γρήγορα όμως ο αγρονόμος θα αναγκαστεί να αποσύρει τον αγροφύλακα, αφού αδυνατεί να φέρει σε πέρας την αποστολή του, και το ίδιο θα συμβεί και για τους τρεις διαδόχους του.

Καθένας από τους τέσσερις αγροφύλακες αντιστοιχεί σε μία εποχή του χρόνου, η οποία ταυτίζεται και με τη χρονική περίοδο κατά την οποία υπηρετεί στο χωριό, καθώς και με το χαρακτηριστικό γνώρισμα-αδυναμία του αντίστοιχου αγροφύλακα (καλοκαίρι-οκνηρία, χειμώνας-χαρτοπαιξία, άνοιξη-έρωτας).

 

ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΑΒΛΑΣ Συνταξιούχος Δάσκαλος