ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

 

ΕΝΑ ΟΛΙΓΟΧΡΟΝΟ ΚΑΙ ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΟ  ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ  ΠΟΥ ΕΣΒΗΣΕ!

 ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΣ ΚΟΠΡΙΑΣ

και η χρήση της 

Πριν γενικευθεί η χρήση των λιπασμάτων, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν την κοπριά για να κάνουν τα χωράφια τους γόνιμα και τα δέντρα τους καρπερά.

Μάζευαν δηλαδή, από τους στάβλους, τους δρόμους και τα χωράφια τα περιττώματα των ζώων και τα ξέραιναν στον ήλιο, ή τα έχωναν, (τα σκέπαζαν με χώμα), σε λάκκο, κοπρόλακκο τον λέγαμε κι εκεί τα άφηναν για 2-3 χρόνια για να χωνέψουν.

Ιωάννης Γρηγορίου Κρασανός (Κρασανάκης)

Η κοπριά που δεν είναι «χωνεμένη», δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί καθ’ ότι «καίει» τα φυτά ή τα δένδρα.

Όταν πια ήταν έτοιμη, την έβαζαν σε σακιά και τα πήγαιναν στα χωράφια τους και τη σκορπούσαν.

Τα θρεπτικά στοιχεία που βρίσκονται στη κοπριά σε διάφορες οργανικές ενώσεις, μετά την χώνεψη, βοηθούν στην καλή ανάπτυξη, ανθοφορία και καρποφορία των φυτών.

Υπάρχουν διάφορα είδη κοπριάς. Των προβάτων ονομάζεται προβατσουλιά και είναι κατάλληλη για κηπευτικά και για τα ελαιόδενδρα.

Των βοδιών ονομάζονται βουτσές ή σβουνιές και εκτός των άλλων χρησιμοποιούνταν ανακατεμένα με άχυρο για την κατασκευή στερεών δαπέδων σε σπίτια και αλώνια.

 Των αλόγων, των μουλαριών και των γαϊδάρων ονομάζονται καβαλίνες.

Αυτές τις άναβαν κάνοντας μια τρύπα στη μέση και ζάλιζαν τις μέλισσες για να τρυγούν το μέλι.

Από ανέκαθεν οι χωρικοί χρησιμοποιούσαν την κοπριά για λίπανση των αγρών τους και γι΄αυτό φρόντιζαν για την περισυλλογή της.

Αξέχαστες εικόνες στο χωριό μας

Στο παιδικό μου μυαλό έρχονται οι καθημερινές εικόνες στις εισόδους της Κριτσάς, από τον κάμπο ή το Οροπέδιο του Καθαρού, με τη δύση του ήλιου.

Κάθε βράδυ, μεγάλες ουρές ζώων (γαϊδούρια, μουλάρια, αγελάδες και δεμένες στα σκαρβέλια του γαϊδάρου μια δυο κατσίκες να ακολουθούν), με οδηγό το αφεντικό τους  προχωρούσαν για το σπίτι, αγκομαχώντας από το φορτίο.

Έβλεπες ολόκληρα καραβάνια ζώων και κουρασμένων ανθρώπων!

Οι δρόμοι στη διαδρομή τους γέμιζαν από τις κοπριές των ζώων, αλλά δεν πήγαιναν χαμένες.

Μικροί μεγάλοι, μαθητούδια και μη, αναλάμβαναν την περισυλλογή τους.

«Πάρε το τσουβάλι και φρόντισε να το φέρεις γεμάτο», έλεγε ο πατέρας στο παιδί του.

Οι δρόμοι, κυρίως έξω από το χωριό γέμιζαν από παιδιά που έτρεχαν να μαζέψουν το πολύτιμο λίπασμα.

Θα έμπαινε αργότερα στον κήπο, στα αμπέλια και στα δένδρα, σε ότι τέλος πάντων καλλιεργούσαν για τις ανάγκες της οικογένειας.

Βλέπετε τα λιπάσματα δεν κυκλοφορούσαν ακόμη ευρέως, αλλά και ποιος διέθετε, του περίσσευαν τα χρήματα, για να τα αγοράσει.

Έτσι η κοπριά και άφθονη ήταν την εποχή εκείνη, γιατί τα τετράποδα ήταν πολλές 100άδες στην γεωργική Κριτσά, αλλά και τσάμπα.

Η εμπορία της κοπριάς των Κριτσωτών και η Ιεράπετρα

Πριν εξήντα και παραπάνω χρόνια στην Κριτσά οι περισσότεροι κάτοικοί της ήταν γεωργοκτηνοτρόφοι και λίγοι οι ασχολούμενοι με άλλα επαγγέλματα, (καφετζής, έμπορος, ράπτης, κουρέας, χαρκιάς, μαραγκός κ.α.).

Κάποιοι χωριανοί μας, επιθυμώντας να ενισχύσουν το φτωχό τους βαλάντιο, (φτωχές εποχές βλέπετε), επινόησαν, (σκαρφίστηκαν), την εμπορία της κοπριάς.

Γυρνάμε λοιπόν πίσω τη δεκαετία του ’50, ’60 και να, θυμίσουμε γιατί υπήρξε μια πολύ μεγάλη ζήτηση της κοπριάς, στην κοντινή μας Ιεράπετρα, τη νύφη του Νότιου Κρητικού Πελάγους.

Οι κάτοικοι της Ιεράπετρας ασχολούνταν τα χρόνια εκείνα κυρίως με τη γεωργία, την καλλιέργεια της ελιάς, του αμπελιού, και την αλιεία.

Ο Paul Herman Felix Kuijpers, ο δημιουργός των θερμοκηπίων

Το 1956 έφτασε στην περιοχή ο Ολλανδός γεωπόνος Πολ Κούιπερς (Paul Herman Felix Kuijpers) ο οποίος σπούδαζε γεωπονία με έξοδα της Εκκλησίας.

 Ως αντάλλαγμα, θα έπρεπε να δουλέψει αφιλοκερδώς για έναν χρόνο σε μια ανεκμετάλλευτη περιοχή.

Ο Κούιπερς (συνήθως αναφέρεται ώς Κούπερς) επέλεξε την Ιεράπετρα γιατί διέβλεψε ότι η περιοχή είχε δυνατότητες, και χρησιμοποίησε κάποιες πρωτοποριακές μεθόδους καλλιέργειας σε θερμοκήπια, που ωστόσο συνάντησαν αντιδράσεις στην αρχή.

Η πρώτη καλλιέργεια ήταν το αγγούρι της ποικιλίας Καλυβιώτικο.

Το 1961 εμφανίζεται στην αγορά το πλαστικό φύλλο πολυουρεθάνης που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ελαφρές κατασκευές θερμοκηπίων χαμηλού κόστους, γνωστών ως θερμοκήπια Ιεράπετρας.

Αρχικά ο σκελετός ήταν ξύλινος πολύρρικτος και ήταν παραλλαγή του πολύρρικτου ολλανδικού τύπου θερμοκηπίων. Σήμερα το ξύλο έχει εν πολλοίς αντικατασταθεί από μεταλλικό σκελετό.

Η ανάπτυξη των θερμοκηπίων στην Ιεράπετρα ήταν ραγδαία. Το 1966 υπήρχαν 50 στρέμματα θερμοκηπίων, το 1978 5.000 και το 1990 8.500.

Σήμερα, στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν περίπου 13.500 στρέμματα με καλλιέργειες κυρίως κηπευτικών (13.200), φυτωρίων (100) και καλλιέργειας ανθέων (200).

Το γεγονός αυτό κατατάσσει την περιοχή ανάμεσα στις δέκα μεγαλύτερες συγκεντρώσεις θερμοκηπιακών κατασκευών στη Μεσόγειο.

Το 93% των θερμοκηπίων λειτουργεί χωρίς θέρμανση και μόλις το 7% έχει κάποιο σύστημα θέρμανσης, κυρίως στις ανθοκομικές εκμεταλλεύσεις.

Σε ό,τι αφορά τα κηπευτικά, το μεγαλύτερο μέρος καλλιεργείται με τομάτα και αγγούρι και δευτερευόντως πιπεριά, φασολάκι, πεπόνι, μελιτζάνα κ.λπ. 

Η κυριαρχία των θερμοκηπιακών κατασκευών στο τοπίο της περιοχής είναι εντυπωσιακή .

Στην πορεία ένα σημαντικό πρόβλημα που προέκυψε από την ταχεία ανάπτυξη των θερμοκηπίων, αφορά την επάρκεια νερού για άρδευση.

 Το 1986 ολοκληρώθηκε η κατασκευή μιας τεχνητής λίμνης,(λίμνη Μπραμιανών), η οποία συγκεντρώνει νερό σε μια έκταση 1.050 στρεμμάτων, χωρητικότητας 15 εκ. κ.μ. Η λίμνη βρίσκεται 5 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Ιεράπετρας.

Άλλαξε η εικόνα της περιοχής της Ιεράπετρας

Συμπερασματικά, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η χρονιά σταθμός του 1960 και η πρωτοβουλία του Cooper άλλαξαν την εικόνα της περιοχής, τόσο ως προς τη χρήση της γης όσο και επηρεάζοντας τους κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Αποτέλεσμα των αλλαγών αυτών είναι το "τεχνητό" τοπίο που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης: το παράκτιο πλαστικό χαλί των θερμοκηπίων με την έντονη γεωμετρικότητα.

Με τον καιρό, ακόμα και οι πιο δύσπιστοι ντόπιοι των πρώτων χρόνων, υιοθέτησαν τις μεθόδους αυτές και η καλλιέργεια οπωροκηπευτικών σε θερμοκήπια, εξαπλώθηκε σε άλλα μέρη της Κρήτης.

Ο "Ολλανδός", όπως τον αποκαλούσαν στην Ιεράπετρα, είχε φέρει την επανάσταση στην γεωργία στην Κρήτη και χάρη στα θερμοκήπια πολλαπλασιάστηκαν τα έσοδα από την εξαγωγή πρώιμων φρούτων και λαχανικών σε διάφορες χώρες της Ευρώπης.

Σήμερα, η Ιεράπετρα διαθέτει τα πιο σημαντικά συμπλέγματα θερμοκηπίων στην Κρήτη,  που αποτελούν τον πιο σημαντικό πόρο εισοδημάτων για την πόλη.

17.000-20.000 στρέμματα ντυμένα με «νάιλα» βάφουν άσπρο το τοπίο από την Παχειά Άμμο ως το Μύρτος, από τον Κουτσουρά μέχρι τον Γούδουρα και το συμπέρασμα είναι ένα: η Ιεράπετρα είναι η μεγαλύτερη παραγωγός πρώιμων κηπευτικών στην Ελλάδα. Με διαφορά!

            Στην περιοχή Γρα-Λυγιά, ανάμεσα στα θερμοκήπια, υπάρχει ο ανδριάντας του Κούιπερς, που σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό ατύχημα το 1971.

Αυτό ήταν το κλίμα, την εποχή εκείνη, κυρίως στην Ιεράπετρα, που οδήγησε κάποιους ευστρόφους Κριτσώτες, να αντιληφθούν ότι τους δίδεται η ευκαιρία για να αυξήσουν το φτωχό τους βαλάντιο κι έτσι να μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα, στα οικογενειακά τους έξοδα.

Ο Ιωάννης Κρασανάκης του Γρηγορίου

        Ένας Κριτσώτης, ο οποίος μάλιστα ήταν και θείος μου και τον ενθυμούμαι πολύ καλά, ο Ιωάννης Κρασανός,(Κρασανάκης), του Γρηγορίου, κατοικούσε στη συνοικία του Παλαιμύλου, υπήρξε ένα έμπορος κοπριάς για κάμποσα χρόνια. Το κύριο επάγγελμά του ήταν τσαγκάρης. Διατηρούσε τσαγκάρικο σε χώρο στο ισόγειο του σπιτιού του.

Ο μακαρίτης αρπάζει την ευκαιρία κι αρχίζει την περισυλλογή της κοπριάς.

 Ξεκίνησε από τους σταύλους της Κριτσάς και στη συνέχεια και στα γύρω χωριά.

Μαζί του έχει τρεις τέσσερις μπρατσωμένους νέους του χωριού, που αφού δεν υπήρχε άλλη εργασία, πρόθυμοι φόρτωναν στην Κριτσά και ξεφόρτωναν στην Ιεράπετρα το φορτηγό με τα φτιάρια!

Βλέπετε δεν ήταν ακόμη διαδεδομένα τα ανατρεπόμενα φορτηγά.

 Όσο για το μεροκάματο  δεκαπέντε με είκοσι δραχμές το άτομο και ήταν κι ευχαριστημένοι. Άλλα χρόνια, άλλες εποχές κι ελάχιστες οι ανάγκες.

Σταύλος για σταύλος δεν έμεινε που να μην τον καθαρίσουν. Ήταν καταλαβαίνετε και για το νοικοκύρη η κοπριά, ένα σημαντικό έσοδο.

Τα μεταφορικά οχήματα της Κριτσάς

Στην Κριτσά υπήρχαν αρκετά οχήματα (ποδήλατα-δίκυκλα-τρίκυκλες μηχανές, φορτηγά αλλά και λεωφορεία).

Με κάποιο από τα φορτηγά του χωριού μας κάθε μέρα, πραγματοποιούνταν οι μεταφορές κυβικών κοπριάς στην Ιεράπετρα και πιο πέρα στο Στόμιο, όπου τα θερμοκήπια ξεφύτρωναν το ένα πίσω από το άλλο.

Ας θυμηθούμε τα φορτηγά που κυκλοφόρησαν κάποιοι Κριτσώτες που είχαν ως κύριο επάγγελμα τις μεταφορές, ως  κάτοχοι φορτηγού και Δ.Χ. (Δημόσιας Χρήσης) άδειας:

Γιάννης Κουτάντος, Γιάννης Κλώντζας (Κονιός), Μιχάλης Kλώντζας (Οβραίος), Μανώλης Μπρόκος του Ρούσσου, Μιχάλης Χατζηγιάννης,(αργότερα έγινε λεωφορειούχος στην Αθήνα), Μιχάλης Μπρόκος (Μπιστολάς).

                            Ο Μιχάλης Μπρόκος (Μπιστολάς)

                                O Γιάννης Κουτάντος στο τιμόνι

                                μαζί του η γυναίκα και η κόρη του

 

                        Ο ΜιχάληςΧατζηγιάννης με το ΑΓΓΕΛΙΚΗ

 

                            Ο ΜιχάληςΧατζηγιάννης

 

 

            Ο Μιχάλης Χατζηγιάννης με άλλο φορτηγό του

 

                  Ο Μιχάλης Χατζηγιάννης με χωριανούς του

 

           Ο Μιχάλης Χατζηγιάννης με τον Αντώνη Κοκκίνη

 

    Ο Γιάννης Κλώντζας (Κονιός)

 

Να προσθέσουμε  τους Γιώργη Ταβλά του Μιχαήλ και το Μανώλη Τζιρή, οι οποίοι διέθεταν τρίκυκλη μηχανή κατ’ αρχάς και στη συνέχεια μετέτρεψαν βάσει της νέας νομοθεσίας την άδεια της μηχανής, σε άδεια φορτηγού λίγων τόνων.

    Η μηχανή του Κωστή Μαστορή

                

  

Η μηχανή του Μανώλη Δατσέρη

Άλλοι τύποι τρικύκλων

 

Οι τρίκυκλες μηχανές της εποχής

Η Κριτσά διέθετε στην πορεία και κάποιες τρίκυκλες μηχανές, (βλέπετε τις εικόνες), για μικρότερες μεταφορές. Υπήρξε ένα εύκολο κι ευέλικτο μεταφορικό μέσο στα στενά της Κριτσάς.

Εμπορεύματα στα υπάρχοντα τότε μαγαζιά στα στενά δρομάκια της Κριτσάς, οικοδομικά υλικά και ότι άλλη μεταφορά με αυτές τις  μηχανές γίνονταν.

Ο Μανώλης Δατσέρης, ο Μανώλης Μασσάρος, ο Μανώλης Κερούλης, ο Γιάννης Τζώρτζης που επί αρκετά χρόνια εξυπηρέτησαν τους Κριτσώτες, ήταν ιδιοκτήτες τέτοιων μηχανών.

Επίσης για τις δικές τους ανάγκες ο Μανώλης Ψύλλος και ο Κωστής Μαστορής, σαπουνάδες και οι δυο, είχαν στην ιδιοκτησία τους αυτού του τύπου μηχανές και ήταν Ι.Χ.(ιδιωτικής χρήσης).

Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η ανοικοδόμηση ενός ολόκληρου έθνους στηρίχτηκε εν μέρει πάνω σε αυτές τις ιδιότυπες μοτοσυκλεστικές κατασκευές μαζί με τις τρίκυκλες με τα πατεντιάρικα καλάθια στο πλάι.

Τα χρόνια πέρασαν η χρήση της κοπριάς σιγά σιγά σταμάτησε.

Βλέπετε ξεκίνησε η παραγωγή λογιών λογιών βιομηχανικών λιπασμάτων και η χρήση τους εξαπλώθηκε.

Ο γεωργός και τα θερμοκήπια λησμόνησαν την κοπριά (αλλά να πούμε και την αλήθεια), άρχισε να λιγοστεύει και δύσκολα εύρισκες τις παλιές ποσότητες που χρειαζόσουν, καθ’ ότι και τα τετράποδα λιγόστευαν με το χρόνο κι αυτά.

Έτσι το εμπόριο της κοπριάς αναγκαστικά σταμάτησε και οι επαγγελματίες υποχρεώθηκαν να αλλάξουν επάγγελμα.

Άλλο ένα παλιό επάγγελμα, εκείνου του εμπόρου κοπριάς, πολύ σύντομο βέβαια, ανήκει πια στο παρελθόν.

Γιάννης Κ. Ταβλάς Συνταξιούχος δάσκαλος