ΑΣ ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΑΛΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ!

 

ΟΙ 52 ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΡΙΤΣΑΣ

και ο Καθεδρικός Ιερός Ναός της  Παναγίας Οδηγήτριας !

 

         

     

 Η Κοινότητα της Κριτσάς, βρίσκεται σ’ ένα γεωγραφικό χώρο, μ’ αρκετές φυσικές ομορφιές και αποτελεί μια αυτάρκης σε υλικά αγαθά περιοχή, με αρκετά αρχαιολογικά, ιστορικά ευρήματα, που δηλώνουν τη βαθιά ιστορία του τόπου και το αδιαμφισβήτητο «παρελθόν» του.

Είναι γνωστό, ότι η Ελλάδα έχει συνυπογράψει από το 1981 τη Συνθήκη της UNESCO για την προστασία των μνημείων και χώρων παγκόσμιας κληρονομιάς. Στόχος της UNESCO είναι η προστασία από κάθε είδους φθορά και καταστροφή, προκειμένου αυτά να κληροδοτηθούν στις γενιές του μέλλοντος.

Στο διεθνή κατάλογο της UNESCO έχουν συμπεριληφθεί ως τώρα  αρκετά μνημεία και χώροι της πατρίδας μας, καθώς πληρούν τα προκαθορισμένα κριτήρια, ώστε να χαρακτηριστούν εξέχουσας σημασίας σε παγκόσμιο επίπεδο, από ιστορική, καλλιτεχνική, επιστημονική, αισθητική, εθνολογική ή ανθρωπολογική άποψη.

Όμως χωρίς να είναι υπερβολή, άσχετα αν πληρούν τον επίσημο χαρακτηρισμό του μνημείου, κάθε πέτρα της πατρίδας μας, οφείλουμε να τη διαφυλάξουμε.

Αποτελούν τη μακρόχρονη ιστορία μας, την οποία έχουμε χρέος και καθήκον, εμείς σήμερα να τη προστατεύσουμε και να τη διασώσουμε, για τις επερχόμενες γενιές.

Η Κριτσά διαθέτει αρκετούς τέτοιους χώρους, μνημεία κι εκκλησίες που ευτυχώς βρίσκονται σε καλή σχετικά κατάσταση κι αποτελούν πόλο έλξης για τους πολυπληθείς επισκέπτες του «παραδοσιακού» χωριού μας. Απόφαση Υπουργείου Πολιτισμού  Π.Δ.19.10.1978, ΦΕΚ 594 Δ. (ΥΕΚ Δ 594/13.11.1978)

Τα συντηρημένα μνημεία - εκκλησίες στην Κριτσά,  μαρτυρούν τη θρησκευτική συνείδηση του ντόπιου, από παλαιοτέρων χρόνων μέχρι σήμερα.

Η Παναγία Οδηγήτρια του χωριού μας

   Ο ναός της Παναγίας της Οδηγήτριας στο κεντρικό δρόμο της Κριτσάς που είναι αρχιτεκτονικό κόσμημα του 19ου αιώνα, είναι ένα από αυτά.

Αποτελεί τον καθεδρικό ναό του χωριού, είναι δίκλιτος θολωτή βασιλική, (6 θόλοι-τρούλοι), με ιδιόρρυθμη αρχιτεκτονική και ο οποίος είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου (νότιο) κλίτος, τιμώνται στις 21 Νοεμβρίου  και το (βόρειο) κλίτος, ο Άγιος Χαράλαμπος, τιμάται στις 10 Φεβρουαρίου.

Είναι η  μια από τις τρεις άλλες Ενορίες του χωριού μας ,(Άγιο Παντελεήμονα , στα Καβούσα και Άγιο Γεώργιο Χαρακίτη, στη συνοικία  Χριστός).

Διίστανται οι απόψεις ως προς τη θεμελίωση του ναού. Όμως σύμφωνα με την επιγραφή που διασώζεται καθαρά, πάνω από το ανώφλι της εισόδου, η θεμελίωση του ναού έγινε στις 30 Σεπτεμβρίου 1853,(ύστερη Τουρκοκρατία),  και  σε φωτογραφίες του Ιταλού Giuseppe Berinda φαίνεται καθαρά,   πως τα έτη 1865-1867 δεν είχε ακόμα ολοκληρωθεί η ανοικοδόμησή του. Πιστεύεται  ότι οι εργασίες ανοικοδομήσεως του ναού είχαν αρχίσει το 1844 αλλά λόγω των επαναστάσεων διεκόπησαν για κάποια χρόνια και καθυστέρησαν την αποπεράτωση και τα εγκαίνια.

 Το αρχιτεκτονικό σχέδιο του μνημείου, η διαμόρφωση του όγκου, των εσωτερικών και εξωτερικών του επιφανειών, καθώς και ο λιθόγλυπτος διάκοσμος των ανοιγμάτων του, αποκαλύπτουν ένα οικοδόμημα συγκερασμού της παράδοσης του τόπου, με στοιχεία από τη βυζαντινή, βενετσιάνικη και οθωμανική αρχιτεκτονική.

 Αυτό, ακριβώς, αποτελεί και την  ιδιαιτερότητα του Ναού.

Εικάζουμε την ιστορία και τον τρόπο ανέγερσης του ναού, με την περίπου χρονολογικά εποχή της ανέγερσης του παλιού δημοτικού σχολείου του χωριού μας.

Μετά το 1868 αποφασίσθηκε η ανέγερση ενός μεγαλοπρεπούς σχολικού κτιρίου το οποίο τελείωσε το 1871 με εισφορές και προσωπική εργασία των κατοίκων και ήταν όπως αναφέρει σε πραγματεία του ο αείμνηστος Αρχιμανδρίτης Ζαχαρίας Λιανάς, το καλύτερο κτίριο της τότε εποχής στην Κρήτη!

Για να πληροφορηθούν και οι νεώτεροι πως κατασκευάζονταν τότε τα διάφορα κοινωφελή έργα, σημειώνουμε ότι, (όπως αναφέραμε και παραπάνω), την ίδια εποχή άρχισε η κατασκευἠ και του καθεδρικού Ναού της Παναγίας της Οδηγήτριας και οι ανάγκες σε χέρια και υλικά υπήρξε μεγάλη.

 Τότε δεν υπήρχαν τσιμέντα και για μεν τα κτίρια χρησιμοποιείτο μπόλικος ασβέστης για δε τους θόλους αστράκι από κοπανισμένα σπασμένα πιθάρια.

 Για το σκοπό αυτό, με προσωπική εργασία των κατοίκων, κτίστηκε και ψήθηκε η καμίνα που σώζεται ακόμη δίπλα από το δρόμο Κριτσάς – Λατούς, από τον ασβέστη της οποίας κτίστηκαν η εκκλησία και το σχολείο.

Το πέτρινο διάζωμα που περιβάλλει, (περιζώνει) την εκκλησία, δηλώνει ότι κτίστηκε κατόπιν αδείας από τους Τούρκους όπως και το παλιό σχολείο, αλλά και υπενθύμιση ότι Κριτσώτες , βρίσκεστε υπό έλεγχο, κατοχή, δουλεία. Άρα έχει το συμβολισμό του, το πέτρινο αυτό διάζωμα!

Επίσης λέγεται ότι οι κτίστες του ναού  ήταν νησιώτες,(μπουντρουμιανοί), άριστοι γνώστες της πελεκητής πέτρας και αποπερατώθηκε όπως προείπαμε με εθελοντική εργασία και προσφορά των κατοίκων της Κριτσάς.

Τα εγκαίνια του Ναού έγιναν, από τον τότε επίσκοπο Πέτρας, Μελέτιο Χλαπουτάκη, την 21η Νοεμβρίου 1880, ημέρα της γιορτής των Εισοδίων της Θεοτόκου.

Ο κατά κόσμον Εμμανουήλ Χλαπουτάκης γεννήθηκε στις 27 Ιουλίου 1815 στο χωριό Βρύσες της Επαρχίας Μεραμβέλλου του Λασιθίου. Εκάρη μοναχός στην Ιερά Μονή Σινά.

 Διετέλεσε Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Κρεμαστών Νεαπόλεως Λασιθίου. Στις 27 Ιουλίου 1855 χειροτονήθηκε Επίσκοπος Πέτρας.

Συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση του 1866 με αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε θάνατο από τον σουλτάνο.

Το 1868 το φιρμάνι ανακλήθηκε κατόπιν ενεργειών του Διοικητή της Κρήτης Κωστή Αδοσίδη πασά και του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ του Β΄. Εκοιμήθη στις 2 Αυγούστου 1889.

 Όμως με τη χρησιμοποίηση των παλιών κιόνων, από γρανίτη, με τα εξαιρετικά σκαλιστά σχέδια, επί των οποίων στηρίζονται οι τρούλοι, όπως έγραφε παλαιότερα ο αείμνηστος Αρχιμανδρίτης , (όπως προείπαμε), ο επί μακρά σειράν ετών Πρωθιερέας των Ανακτόρων και Γενικός Γραμματέας της Ιεράς Συνόδου , Ζαχαρίας Λιανάς, φερμένα από την Αρχαία Ιστρώνα (Καλό Χωριό), όπου υπήρχε Ναός του Απόλλωνα σε ερείπια, τον εντάσσουν σε πολύ παλαιότερη εποχή, χρονολογία.

Πριν από το 1980 οι θόλοι της εκκλησίας ήταν στο μπλε χρώμα με διάσπαρτα αστέρια, συμβολίζοντας τον ουρανό.

Ο παλαιός γυναικωνίτης της εκκλησίας

Την 1η Μαρτίου 2001, ύστερα από προτροπή κι επιθυμία του μακαριστού Μητροπολίτου κ.κ. Νεκταρίου, ξεκίνησε η ανακαίνιση  του Ναού για την επαναφορά του στην πρότερη μορφή του.

Ήταν φανερό ότι με την πάροδο των ετών, είχαν πραγματοποιηθεί σημαντικές  αλλαγές και προσθήκες στο οικοδόμημα, που αλλοίωσαν την αρχική του εικόνα.

 Ο γυναικωνίτης επειδή είχε προστεθεί εκ των υστέρων, εθεωρήθη άλλης τεχνοτροπίας κι εποχής έργο, αλλά παρατηρήθηκαν και κάποιες ρωγμές,  κρίθηκε επικίνδυνος κι αφαιρέθηκε.

Ο παλαιός άμβωνας της εκκλησίας

 Επίσης και ο ευρισκόμενος στην κεντρική κολώνα άμβωνας, αφαιρέθηκε κι εκείνος.

Ο σκαλιστός αυτός άμβωνας, που ευρίσκετο γύρω από την κεντρική κολώνα του Ναού, ήταν κατασκευασμένος από το Στερεό Τζανόπουλο και το Γεώργιο Κοκκίνη (για ένα διάστημα μάθαινε την τέχνη του μαραγκού), στο υδροκίνητο μαραγκούδικο του Στερεού ,στο Παλαίμυλο.

Μάλιστα η τοποθέτησή του ήταν αρκετή δύσκολη υπόθεση μέχρι που προμηθεύτηκαν από το Ηράκλειο ειδικές βίδες (καρφιά) στήριξης.

 Μαζί με άλλες εργασίες που πραγματοποίησαν ειδικοί τεχνίτες ναοδόμοι ,(αφαίρεση σοβάδων, καθαρισμό κιόνων, αποκάλυψη του αρχικού δαπέδου καθαρισμοί χρωμάτων, αλλά και κάλυψη των έξι θόλων με κεραμίδια για τη στεγανοποίηση του Ναού εκ των βροχών), ανέδειξαν το αξεπέραστο κάλλος του μνημείου.

Τέλη Οκτωβρίου του 2001 τελείωσαν οι εργασίες με δαπάνες της εκκλησίας και τη συνεισφορά ευλαβών ενοριτών της, περί τα 60.000.000 δραχμές υπολογίζεται η δαπάνη.

Σημαντική και θετική υπήρξε η προσφορά του τότε Εκκλησιαστικού Συμβουλίου, στην ανακαίνιση του Ναού.

 Επικεφαλής ο π. Λεωνίδας Γιαλούρης, με άξιους συνεργάτες τους, το Ζαχαρία Βάρδα, τον Εμμανουήλ Αφορδακό και το Σταύρο Σημαιάκη.

Η σημερινή εικόνα του Ναού τόσο στο εσωτερικό του, όσο κι εξωτερικά εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη.

Στο ναό, φιλοξενούνται οι παρακάτω καταγεγραμμένες στα βιβλία της Ενορίας, σημαντικές φορητές εικόνες ,για έκθεση και  προστασία. Επίσης αναφέρουμε από ποια άλλη  εκκλησία του χωριού μας ήρθε εδώ καθώς και το μέγεθος εκάστης.

                                                             Από την ΠΑΝΑΓΙΑ ΔΑΒΡΑΔΙΑΝΗ

                 1. ΤΡΙΏΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ       – Μεγάλη διάσταση.             2.  ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΝΘΡΟΝΗ   -Μεγάλη διάσταση.

                 3. ΠΑΝΑΓΙΑ ΓΛΥΚΟΦΙΛΟΥΣΑ  -Μεγάλη διάσταση.4. ΧΡΙΣΤΟΣ   ΕΥΛΟΓΩΝ  -   Μεγάλη διάσταση.

                                                             Από τον ΑΦΕΝΤΗ   ΧΡΙΣΤΟ

                 1. ΠΑΝΑΓΙΑ ΓΛΥΚΟΦΙΛΟΥΣΑ   –Μεγάλη διάσταση  2.ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΥΛΟΓΩΝ     –Μεγάλη διάσταση.

                                                             Από την ΠΑΝΑΓΙΑ   ΚΕΡΑ   ΦΛΕΡΜ

                 1. ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΝΘΡΟΝΟΣ   -Μεγάλη διάσταση.

                                                             Από το ΑΓΙΟΝ     ΠΝΕΥΜΑ.

                 1. ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ  [με παραστάσεις από τον βίο του].

                                                             Από την ΠΑΝΑΓΙΑ     ΚΕΡΑ

                 1.ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΥΛΟΓΩΝ   -Μεγάλη διάσταση.   2.ΠΑΝΑΓΙΑ ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ   -Μεγάλη διάσταση.

                 3.ΚΟΙΜΗΣΗ ΘΕΟΤΟΚΟΥ    –Μεγάλη διάσταση.        4.ΑΓΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ      -Μεγάλη διάσταση.

                                                            Από την  ΠΑΝΑΓΙΑ   ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ

  1. ΠΑΝΑΓΙΑ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ, σε μεγάλη διάσταση,[Εφέστιος –ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ- εικών του Ιερού Ναού],    ευρισκόμενη σε προσκυνητάρι.

               2. ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ.-Μεγάλη διάσταση.           3. ΧΡΙΣΤΟΣ ΜΕΓΑΣ ΑΡΧΙΕΡΕΥΣ-Μεγάλη διάσταση.

  4. ΑΠΟΤΟΜΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ-Μεγάλη διάσταση.

                                          Από  τους ΑΓΙΟΥΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥΣ, ΚΟΥΤΣΟΥΝΑΡΑ

1.      ΠΑΝΑΓΙΑ ΓΑΛΑΚΤΟΤΡΟΦΟΥΣΑ. -Μεγάλη διάσταση.

                                                                  Από την ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ [ΨΙΜΟΥΔΙΑ]

1.ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΕΛΠΙΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ. Μεγάλη διάσταση  2.ΧΡΙΣΤΟΣ-ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ [ΤΕΜΠΛΟΥ]-Μεγάλη διάσταση.

             3.ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ.-Μεσαία διάσταση.

                                                             Από τον ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΘΕΟΛΟΓΟ

 1.ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΥΛΟΓΩΝ [Βημόθυρο αριστερού κλίτους]Αγίου Ιωάννου Θεολόγου.- Μεγάλη διάσταση.

 2.ΠΑΝΑΓΙΑ ΒΑΣΤΑΖΟΝΤΑ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΟ.-Μεγάλη διάσταση.

 3.Βημόθυρα  Ωραίας Πύλης, αριστερού κλίτους Αγίου Ιωάννου Θεολόγου. ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΠΕΤΡΟΣ ΚΑΙ ΠΑΥΛΟΣ.-Μεγάλη διάσταση.

4.Βημόθυρα Ωραίας Πύλης,δεξιού κλίτους, Αγίου Ιωάννου Θεολόγου.    ΆΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ.  -Μεγάλη Διάσταση.

 5 .ΒΑΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ [μικρή διάσταση.]

 

ΦΟΡΗΤΕΣ –ΜΙΚΡΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ  ΙΕΡΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ  ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ

 

 1 .ΔΕΗΣΙΣ –ημικύκλιο.

  2. ΣΩΜΑ ΠΑΝΑΓΙΑΣ [επιταφίου],μικρή διάσταση.

 3.ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ ΜΕΣΟΝ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΑΓΙΟΙ ΓΥΡΟ[μικρή διάσταση.  

4.ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΝΘΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ [μικρή διάσταση].

 5.ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ[πολύ μικρή].

 6.ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΕ ΧΡΙΣΤΟ[μικρή].

7.ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ[μικρή].

 8.ΑΝΑΣΤΑΣΗ.[μικρή].

 9.ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ[πολύ μικρή.]

10.ΣΩΜΑ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ, μεγάλη διάσταση.

11.ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ[πολύ μικρή]

12.ΠΑΝΑΓΙΑ –ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ[πολύ μικρή.]

13.ΠΑΝΑΓΙΑ[ΡΩΣΣΙΚΗ]-Μεσαία Διάσταση.

14.ΧΡΙΣΤΟΣ.[πολύ μικρή].

15.ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΕΜΠΛΟΥ[Μεσαία διάσταση].

16.ΣΩΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥ, επιταφίου, Μεγάλη διάσταση.

17.ΣΩΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥ, επιταφίου, [μικρή διάσταση].

18.ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΕ ΧΡΙΣΤΟ, [ μικρή διάσταση.]

 

ΦΟΡΗΤΕΣ –ΜΙΚΡΕΣ –ΕΙΚΟΝΕΣ  ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΝΑΟΥ  ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ.

             1.ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ     [μικρή διάσταση και στενή].

 2.ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ [μικρή διάσταση].  

 3.ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ    [μικρή διάσταση.]  

 4.ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ [μικρή διάσταση].  

 5. ΒΑΙΦΟΡΟΣ  [μικρή διάσταση].  

 6 .ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΥΡΙΟΥ  [μικρή διάσταση].  

 7. ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ  [μικρή διάσταση].  

 8. ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ    [μικρή διάσταση].   

9 .ΣΤΑΥΡΩΣΗ ΚΥΡΙΟΥ   [μικρή διάσταση].

 10. ΑΝΑΣΤΑΣΙ ΚΥΡΙΟΥ   [μικρή διάσταση].

11. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΙΣ ΚΥΡΙΟΥ  [μικρή διάσταση].

12. ΨΗΛΑΦΙΣΗ ΤΟΥ ΘΩΜΑ   [μικρή διάσταση].

13. ΣΤΑΥΡΩΣΗ ΚΥΡΙΟΥ   [μικρή διάσταση].

14.  ΒΑΠΤΙΣΗ ΚΥΡΙΟΥ      [μικρή διάσταση].

15. ΥΠΑΠΑΝΤΗ ΚΥΡΙΟΥ  [μικρή διάσταση].

16. ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ  [μικρή διάσταση].

17. ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ[μικρή διάσταση].

18. ΑΠΟΤΟΜΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ   [μικρή διάσταση.] 

19. ΥΠΑΠΑΝΤΗ ΚΥΡΙΟΥ    [μικρή διάσταση].

20. ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ     [μικρή διάσταση.]

21. ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ    [μικρή  διάσταση].

22. ΑΓΙΟΙ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗ [Μικρή διάσταση].

23. ΔΩΔΕΚΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ   [μικρή διάσταση.]

24. ΣΤΑΥΡΩΣΗ ΚΥΡΙΟΥ  [μικρή διάσταση].

25. ΑΓΙΑ  ΤΡΙΑΣ      [μικρή διάσταση].

 26. ΠΑΝΑΓΙΑ με δύο μορφές Αγίων  από κάτω.  [μικρή διάσταση.

         Έκθαμβος ο  επισκέπτης, πέρα από το κεράκι που θα ανάψει στην Παναγία, περιφερόμενος του Ναού έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει και την αρχιτεκτονική του Ναού, αλλά και τις παλιές αυτές εικόνες που επιμελώς, τοποθετήθηκαν στους τοίχους της.

Όλες οι εικόνες χρονολογούνται μεταξύ των ετών 1852 με 1853. Συντηρήθηκαν  -καθαρίσθησαν επιμελώς  τα  έτη  2001 με  2002 από ειδικό συντηρητή έργων τέχνης στον Άγιο Νικόλαο  και τοποθετήθηκαν στον Ιερό Ναό της  Παναγίας Οδηγήτριας για λόγους ασφαλείας , αλλά και ως έκθεση Βυζαντινών ιστορικών μνημείων.

Θεωρούμε σημαντικό έτσι  για την ιστορική μνήμη, να  αναφερθούμε στους τελευταίους διατελέσαντες ιερείς στην Ενορία της Παναγίας Οδηγήτριας, από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα.

Μέχρι το 1904, ο π. Εμμανουήλ Πόθος, μέχρι το 1924 ο παπά Χατζής Ιωάννης Πάγκαλος, μέχρι το 1935, ο π. Ζαχαρίας Ταβλάς, μέχρι το 1963, ο π. Κωνσταντίνος Κουτάντος, μέχρι το 1983 ο π. Κωνσταντίνος Πάγκαλος, έως το 2001, ο π. Ιωάννης Ταβλάς και από τότε μέχρι σήμερα, το σωτήριο έτος 2021, συνεχίζει να διακονεί την ενορία, ο π. Λεωνίδας Γιαλούρης.

Η Κριτσά τιμά την πολιούχο της.

Η Παναγία είναι η Πολιούχος και Προστάτιδα του χωριού μας. Για το λόγο αυτό κατ’ έτος, τιμάται με την αρμόζουσα μεγαλοπρέπεια.

 Μάλιστα διαφυλάττεται στο Ναό παλιά θαυματουργική  εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, (βρίσκεται στο προσκυνητάρι),και ίσως από αυτήν εδόθη και το όνομα Παναγία Οδηγήτρια, ενώ γιορτάζεται στα Εισόδια της.

Κάθε χρόνο, (20 Νοεμβρίου), παραμονή των Εισοδίων, στον Καθεδρικό Ναό της Παναγίας Οδηγήτριας  ψάλλεται ο πανηγυρικός Εσπερινός.

Μετά τον Εσπερινό ακολουθεί  η λιτάνευση της Ιερής εικόνας της Παναγίας στους δρόμους του χωριού, μεταφερόμενη από νέους του χωριού ,ντυμένους με την τοπική φορεσιά. Πλήθος κόσμου συρρέει με μεγάλη ευλάβεια, για να προσκυνήσει  την Ιερή εικόνα.

Την επομένη, (21 Νοεμβρίου), ανήμερα της γιορτής, τελείται Θεία Λειτουργία χοροστατούντος του Μητροπολίτη της Μητροπόλεώς μας , Πέτρας και Χερρονήσου και με  παρουσία των Δημοτικών και Πολιτικών Αρχών του τόπου μας και πλήθους πιστών.            

Τα εισόδια της Θεοτόκου, μια από τις μεγαλύτερες Θεομητορικές εορτές.

Εισόδια της Θεοτόκου

(Η εφέστια εικόνα του Ναού)

Η ευσεβής Άννα σύζυγος του Ιωακείμ, πέρασε τη ζωή της χωρίς να μπορέσει να τεκνοποιήσει, καθώς ήταν στείρα. Μαζί με τον Ιωακείμ προσευχόταν θερμά στον Θεό να την αξιώσει να φέρει στον κόσμο ένα παιδί, με την υπόσχεση ότι θα αφιέρωνε το τέκνο της σε Αυτόν. Πράγματι, ο Πανάγαθος Θεός όχι μόνο της χάρισε ένα παιδί, αλλά την αξίωσε να φέρει στον κόσμο τη γυναίκα που θα γεννούσε το Μεσσία, το Σωτήρα μας Ιησού Χριστό.

 Όταν η Παναγία έγινε τριών χρόνων, σύμφωνα με την παράδοση, η Άννα και ο Ιωακείμ, κρατώντας την υπόσχεσή τους, την οδήγησαν στο Ναό και την παρέδωσαν στον αρχιερέα Ζαχαρία. Ο αρχιερέας παρέλαβε την Παρθένο Μαρία και την οδήγησε στα Άγια των Αγίων, όπου δεν έμπαινε κανείς εκτός από τον ίδιο, επειδή γνώριζε έπειτα από αποκάλυψη του Θεού το μελλοντικό ρόλο της Αγίας κόρης στην ενανθρώπιση του Κυρίου. Στα ενδότερα του Ναού η Παρθένος Μαρία έμεινε δώδεκα χρόνια. Όλο αυτό το διάστημα ο αρχάγγελος Γαβριήλ προμήθευε την Παναγία με τροφή ουράνια. Εξήλθε από τα Άγια των Αγίων, όταν έφθασε η ώρα του Θείου Ευαγγελισμού.

Η  Παναγία, λέγεται και Μεσοσπορίτισσα

 Στις 21 Νοεμβρίου , γιορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, η σπορά των δημητριακών βρίσκεται περίπου στη μέση και γι' αυτό η Παναγία λέγεται και "Μεσοσπορίτισσα". 

Την ημέρα της εορτής της, θα έπρεπε ο καλός αγρότης, να έχει σπείρει τα μισά χωράφια.

Μάλιστα, στις 21 Νοεμβρίου οι αγροτικές οικογένειες συνήθιζαν να βράζουν διάφορα δημητριακά και όσπρια, τα πολυσπόρια (όπως αποκαλούνται) και τα πηγαίνουν στην εκκλησία να ευλογηθούν.

 Λένε επίσης, πως τα σπαρτά που σπέρνονται μέχρι τις 21 Νοεμβρίου φυτρώνουν γρηγορότερα.

Η  Μεσοσπορίτισσα λοιπόν , είναι γιορτή ορόσημο στον κύκλο του χρόνου.

Είναι ημέρα αργίας ειδικά για τους αγρότες.

Κατ’ άλλους, ονομάζεται Μεσοσπορίτισσα γιατί όποιος αυτή τη μέρα εργαστεί ,πίστευαν ότι θα χάσει τη μισή σοδιά.

Οι άλλες εκκλησίες στο χωριό μας

Οι εκκλησίες της περιοχής της Κριτσάς, (από την Αμμουδάρα και τον Αλμυρό, ως το Οροπέδιο Καθαρό) είναι πολλές και η καθεμιά της κρύβει τη δική της ιστορία κι έχει ενδιαφέρον η αρχιτεκτονική της ιδιορρυθμία!

Κατά τα τελευταία χρόνια ένας αριθμός από τις εκκλησίες αυτές ανήκουν στη δικαιοδοσία των νεοσύστατων ενοριών, Μαρδατίου και Αμμουδάρας, (περιοχές του Δημοτικού Διαμερίσματος της Κριτσάς).

Οι Κριτσώτες από παλιά είχαν αναπτυγμένο έντονα  το Θρησκευτικό συναίσθημα. Για το λόγο αυτό έκτισαν τόσες εκκλησίες κι έτσι εξαγνίζονταν και οι ψυχές τους όπως πίστευαν, αλλά και για να αποφύγουν τις τουρκικές πιέσεις και την αρπαγή των περιουσιών τους και το σπουδαιότερο πίσω από το ιεραρχικό σχήμα είχαν την ευχέρεια να προπαγανδίζουν υπέρ της Εθνικής ιδέας. Αναφέρεται ότι η Κριτσά  είχε 22 παπάδες.

Κάθε οικογένεια φαίνεται, είχε και το δικό της παπά!

 Λέγεται ότι, κάποια χρονιά, επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Κριτσά, ο νέος  Δεσπότης και μαθαίνοντας ότι η Κριτσά είχε τόσες ενορίες-παπάδες, χαριτολογώντας είπε. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ να βάλει το χέρι του!

Ε, από τότε και πέρα, καθώς λένε, άρχισαν να λιγοστεύουν. (Από τα Ραντολόγια)

 ΚΡΙΤΣΑ

1. Αγία Μαρίνα, Μονόχωρος, θολοσκεπής, επιμελημένης κατασκευής (15ος αιώνας).   2. 'Αγ. Ιωάννης Φλέης (στο δάσος), Μονόχωρος θολοσκεπής (15ος–16ος αιώνας;). 3. Αγία Βαρβάρα, Μονόχωρος, θολοσκεπής, με λιτά μορφολογικά χαρακτηριστικά  τέλη 16ου – αρχές 17ου αιώνα.  4.  Αγία  Παρασκευή  (Χανιώτενας),  Μονόχωρος, θολοσκεπής με λιτή μορφολογία και εντοιχισμένα σκυφία στην ανατολική όψη (15ος–16ος αιώνας;).  5.  Αγία Φωτεινή   (Απάνω Βρύση), μικρό εκκλησάκι, χτισμένο στη θέση παλιάς  κατεστραμμένης από βράχους εκκλησία.  6. Άγιος Παντελεήμων  (ΕΝΟΡΙΑ) π. Νικόλαος Καπαράκης, Δίκλιτος ναός του 19 αιώνα στη θέση  παλαιού ναού, αναφέρεται σε έγγραφο του 1240. (Το 1898 πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση του παλαιού ναού του Αγίου Παντελεήμονος του οποίου τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν το 1909 από τον τότε επίσκοπο Τίτο Ζωγραφίδη).  7.Άγιος  Αντώνιος (Γουλάς), Δίκλιτος θολοσκεπής, δύο κατασκευαστικών φάσεων,   (15ος–16ος αιώνας;). Το 1952 πρωτοβουλία του ιερέως π. Κων/νου Παγκάλου ανεγέρθηκε δεύτερο κλίτος, ο Προφήτης Ηλίας.  8. Παναγία του Φλέρμου (στον κάμπο), Μονόχωρος θολοσκεπής, λιτών  μορφολογικών στοιχείων (15ος–16ος αιώνας;). 9. Αγία Παρασκευή  (Ψιμουδιά), Μονόχωρος θολοσκεπής, με λιτά μορφολογικά στοιχεία (15ος–16ος αιώνας;). 10. Παναγία Βαρσαμιώτισσα, Δίκλιτος θολοσκεπής επιμελημένης κατασκευής με κοινό νάρθηκα. Καθολικό μικρού Μοναστηριού κατά την ύστερη Βενετοκρατία (15ος–16ος αιώνας;). 11.Αρχάγγελος Μιχαήλ ,Μονόχωρος θολοσκεπής, ίχνη τοιχογραφιών στο δυτικό τοίχο (14ος–15ος αιώνας;). 12. 'Αγιος Κωνσταντίνος (Λογάρι), Μονόχωρος θολοσκεπής με τοιχογραφίες του 1354–1355. 13.Τίμιος Σταυρός (Κλεισίδια), Μονόχωρος θολοσκεπής (16ος αιώνας;). 14.Τίμιος Σταυρός (Νέο Νεκροταφείο), Μονόχωρος θολοσκεπής επομελημένης κατασκευής (15ος–16ος αιώνας;). 15. Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος  (Παλιό Νεκροταφείο),  Μονόχωρος θολοσκεπής με τοιχογραφίες και επιγραφή στον αφιερωτή Ιωάννη Σκορδίλη,1389/90. 16.  Παναγία Οδηγήτρια Καθεδρικός Ναός (ΕΝΟΡΙΑ) π.Λεωνίδας Γιαλούρης.  17. Αγία Φωτεινή (Καβουριανά), . Μονόχωρος θολοσκεπής. Τυφλά αψιδώματα στο βόρειο και νότιο της ανατολικής πλευράς (14ος–15ος αιώνας;). 18. ‘Αγιος Αντώνιος (Παλαίμυλο), Μονόχωρος, θολοσκεπής, λιτής μορφολογίας και εντοιχισμένα σκυφία στην ανατολική όψη(15ος–16ος αιώνα;). 19.  Άγιο Πνεύμα, Δίκλιτος με κοινό εξωνάρθηκα και τρεις κατασκευαστικές φάσεις, 14ος–15ος αι.ώνας. Στο παλαιότερο βόρειο κλίτος τοιχογραφίες των αρχών του 15 αιώνα. 20. Άγιος Γεώργιος (Πλατανιάς), Μονόχωρος, θολοσκεπής με λιτά μορφολογικά στοιχεία και εντοιχισμένα σκυφία στην ανατολική όψη(15ος–16ος αιώνας;). 21.  Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, Τρίκλιτος, (Άγιος Ιωάννης, Άγιος Χαράλαμπος και Μεταμόρφωση). Επιμελημένης κατασκευής, (15ος-16ος αιώνας). Στοιχεία ότι λειτούργησε ως Μονή από το 10ο αιώνα. 22.  Άγιος Γεώργιος  (Καβουσώτης), Μονόχωρος θολοσκεπής με τοιχογραφίες, τέλη του 13ου -  14 αιώνα.  23. Αφέντης Χριστός (Καμάρι), Μονόχωρος θολοσκεπής επιμελημένης κατασκευής (15ος -16ος αιώνας;). Αναπαλαιώθηκε τα τελευταία χρόνια από τον π. Νικόλαο Καπαράκη. 24.  Παναγία Κερά, στο Λογάρι. Τρίκλιτος θολοσκεπής ναός με τρούλο στο κεντρικό κλίτος.  Τοιχογραφίες του 13ου και 14ου αιώνα.  25.  Άγιοι Πάντες-Άγιος Ιωάννης Θεολόγος  (Πλάι), Δίκλιτος θολοσκεπής με τρεις κατασκευαστικές φάσεις (14ος-19οςαιώνας). Τοιχογραφίες στο αρχικό βόρειοκλίτος σήμερα ασβεστωμένες. 26.  Αγ. Κωνσταντίνος   (Πλάι), Μονόχωρος, θολοσκεπής, με πολλές επεμβάσεις που δημιούργησαν αλλοιώσεις στην αρχική μορφή του. Εντοιχισμένα σκυφία στην ανατολική όψη (15ος–16ος αιώνας;).  27.  Παναγία Δαβραδιανή ή Ακρωτηριανή, πρώην ενορία. Μονόχωρος, θολοσκεπής που ανοικοδομήθηκε το 1627 από τον ιερέα Εμμανουήλ Σκλίνζα. 28.  Αγία Πελαγία, Μονόχωρος, θολοσκεπής με λιτά μορφολογικά στοιχεία (16 αιώνας;). 29.ΆγιοςΙωάννηςΧρυσόστομος, Μονόχωρος,θολοσκεπής, κατασκευάστηκε το 1570, από την οικογένεια του Αλεξίου Σκλίντζα.  30.  Αφέντης Χριστός (Συνοικία Χριστός), Δίκλιτος θολοσκεπής, 13ος -17ος αιώνας, τοιχογραφίες αρχών 14ου αιώνα.    31.  Άγιος  Γεώργιος Χαρακίτης (ΕΝΟΡΙΑ) π.Γεώργιος Μπροκάκης, Σύγχρονος ναός στη θέση παλαιού ναού του 14ου αιώνα. Το 1952 ξεκίνησε από τον π. Κων/νο Κουτάντο η ανέγερση και αποπερατώθηκε από τους επόμενους ιερείς, π. Ιωάννη Τραντά και π. Εμμανουήλ Παρασκάκη.  32. ‘Αγ. Ραφαήλ (Κουκίστρες), ο νεότερος ναός. Ο θεμέλιος λίθος ετέθη από τον αείμνηστο Μητροπολίτη της Ι.Μ.Πέτρας και Χερρονήσου κ.κ.Νεκτάριο στις 10/11/1991. 33. Αγία Παρασκευή (Τσικαλόχωμα) , Μονόχωρος θολοσκεπής σε ερειπιώδη κατάσταση, με τοιχογραφίες του 14ου αιώνα . 34.  Άγιοι Απόστολοι  (Κουτσουνάρα). Μονόχωρος θολοσκεπής λιτός (15ος–16ος αιώνας;). ΜΑΡΔΑΤΙ π. Ευστράτιος Μαρκάκης 1. 'Αγία Κυριακή,  2.'Αγιος Δημήτριος (ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ).Το 1968 πρωτοβουλία του π. Ιωάννη Ταβλά έγινε η ανακαίνιση του καταστραφέντος από τους Ιταλούς, ναού.  3. Άγιος Γεώργιος  (Κλίμα), Mονόχωρος θολοσκεπής πολύ μικρών διαστάσεων που χρονολογείται κατά προσέγγιση την περίοδο της Βενετοκρατίας.  4. Άγιος Γεώργιος Τραγοπιάστης, στον Αλμυρό. Μονόχωρος θολοσκεπής με ίχνη τοιχογραφικού διακόσμου (14ος–15ος αιώνας;).                                                                          ΑΜΜΟΥΔΑΡΑ π. Γεώργιος Μπρόκος     1. Προφήτης Ηλίας , (ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ), ανεγέρθηκε σε  οικόπεδο και δαπάνες του συνταξιούχου καθηγητή κου  Ηλία Καρύδη του Μιχαήλ, το έτος 1993-94. 2. 'Αγιος Σίλας  (Βαθύ). Ανεγέρθη το 1968 επί π. Κων/νου Παγκάλου. ΤΑΠΕΣ π.Γεώργιος Στρατάκης 1.'Αγιος  Ευμένιος, 2.'Αγία Παρασκευή, 3. Άγιος Γεώργιος, 4. Γενέσεων της Θεοτόκου (ιδιωτική). ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ 1.Άγιος Ιωάννης Μεσοκαμπίτης  2.'Αγ. Μανουήλ  (Λάγουρο)  3. 'Αγ. Γεώργιος  (Κακά Πηλά), Μονόχωρος θολοσκεπής με οικοδομικές  αλλαγές σε δυο φάσεις.  Προέκταση του Ναού προς τα δυτικά το 1620.  4.Αφέντης Χριστός  (Μέσα Αόρη)  5. Παναγία Κοπρακιανή  6. Αφέντης Χριστός (Αβελιακό), Μονόχωρος, θολοσκεπής με χρονολογία στο υπέρθυρο 1643.  7.'Αγιος Δημήτριος  (Μαύρες)  8. Τίμιος Σταυρός (προς Λασίθι).                                                     ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΑΒΛΑΣ