ΠΑΛΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

 

Το επάγγελμα του γανωτή ή γανωτζή στην Κριτσά

 και ο Γεώργιος Σημαιάκης του Μενελάου

Γράφει ο Γιάννης Κ. Ταβλάς

                     -Ο γανωτζήηηηης ! Χαλκώματα γανώνωωωω !

-Ο γανωτζήηηηης … ο γανωτζήηηηης …. Χαλκώματα παλιά να γανώνωωωω !

Οι μεγαλύτεροι, θυμόμαστε,  στα παιδικά μας χρόνια τους πλανόδιους, γανωτζήδες με τα μαυρισμένα χέρια και ρούχα λόγω της δουλειάς.

Κάθε χρόνο μέχρι και πριν από 50 χρόνια, τουλάχιστο μια φορά , εμφανίζονταν στην Κριτσά  οι γανωτζήδες και με τη βροντερή τους φωνή, γανωτζής, γανωτζής, όλα τα γανώνω, ο γανωτζής, γανώματα γανώνω, καλούσαν τις νοικοκυράδες να φέρουν τα προς γάνωση σκεύη, ( τις κατσαρόλες, τα ταψιά, τα καζάνια, τα χαλκώματα, τα σιγλιά, τα κουτάλια, τα πηρούνια κλπ σκεύη της κουζίνας). 

Διαβαίνοντας όλες τις γειτονιές του χωριού τόσα χρόνια, από τα Περγιολίκια ως τον Παλαίμυλο, γνώριζαν τις νοικοκυρές με το μικρό τους όνομα και δούλευαν σκληρά όλη μέρα για να προλάβουν.

Κι εκεί να δείτε παζάρια. Οκτώ δραχμές κυρία, μα τι λες, καλά είναι έξι και τέτοιους διαλόγους άκουγες. Στο τέλος τα βρίσκανε και έμεναν όλοι ικανοποιημένοι.

Τα μπακιρένια σκεύη επικίνδυνα

Η λέξη γανωτής προέρχεται από το ρήμα γανώνω και μάλιστα από το αρχαίο ρήμα γανώ, που σημαίνει,δίνω λάμψη.

Το να μάθει κανείς την τέχνη δεν είναι κι εύκολο - αφού πρέπει να ασχοληθεί πολύ καιρό και να "πιάνει το χέρι του", αλλιώς δεν μπορεί να τα καταφέρει.

Λένε ότι καθιερώθηκε στην εποχή του Βυζαντίου και ήταν χρήσιμη η δουλειά τους, γιατί έσωζαν τους ανθρώπους από το θάνατο που προκαλούσαν τα αγάνωτα χάλκινα σκεύη. Τα παλιά χρόνια, τα περισσότερα σκεύη που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για τις καθημερινές τους δουλειές και ιδιαίτερα στη μαγειρική ήταν χάλκινα (μπακιρένια). Αυτά με τον καιρό και με τη μεγάλη χρήση οξειδώνονταν και γινόταν επικίνδυνα για δηλητηριάσεις.

Εργαλεία και διαδικασία γανώματος

Ο γανωτζής κουβαλούσε στην πλάτη του τα απαραίτητα εργαλεία για το γάνωμα. . Έστηνε τη φουφού του στην αυλή του σπιτιού, έλιωνε τον κασσίτερο.

Αφού καθάριζε καλά το σκεύος, άλειφε το εσωτερικό του με σπίρτο και το έτριβε με κουρασάνι (τριμμένο κεραμίδι).

 Μετά κράταγε το σκεύος με την τσιμπίδα πάνω από τη φωτιά και έριχνε μέσα το νησιαντήρι (χλωριούχο αμμώνιο), για να στρώσει καλύτερα το καλάι πάνω στο χάλκωμα.

 Αφού το σκούπιζε καλά, άπλωνε το λιωμένο καλάι σ' όλη την επιφάνεια του σκεύους μ' ένα χοντρό βαμβακερό ύφασμα. Στη συνέχεια ζητούσε και από τη νοικοκυρά του σπιτιού μια λεκάνη με κρύο νερό, στην οποία βουτούσε το σκεύος, που γάνωσε και λαμπύριζε στον ήλιο.

Για τα μαχαίρια,  κουτάλια,  πιρούνια υπήρχε μια συσκευή, που στο κάτω μέρος είχε μια γκαζιέρα. Η φλόγα ζέσταινε το δοχείο που περιείχε το καλάί και αφού τα κουταλομαχαιροπίρουνα, καθαρίζονταν με το σπίρτο, τα βουτούσε στο υγρό καλάι και στη συνέχεια τα καθάριζε με βαμβάκι. Ήταν δηλαδή πιο εύκολη η διαδικασία.

Το «γάνωμα» έπρεπε να γίνεται συχνά για λόγους υγείας, κυρίως στα σκεύη που χρησιμοποιούσαν στο μαγείρεμα, οπότε οι γανωτζήδες είχαν δουλειά όλο το χρόνο.

Σε αναμονή οι νοικοκυρές

Η πολλή δουλειά, έπεφτε συνήθως στις γιορτές και ήταν απολύτως φυσικό αφού τότε δούλευαν τα κατσαρολικά στο φουλ γιατί, κακά τα ψέματα, οι νοικοκυράδες, έκαναν έλεγχο στα τεντζερέδια τους και φρόντιζαν στις γιορτές να λαμποκοπάνε.

Πολλές φορές η μάνα μου (όπως και οι άλλες γειτόνισσες) τον είχε χρειαστεί για να της γανώσει κουταλοπίρουνα , κατσαρόλες , τηγάνια , ταψιά και άλλα «χαλκώματα» του σπιτιού. Γνώριζε καλά, αν και με λίγα γράμματα, ότι αν έμεναν αγάνωτα κινδύνευε όλη η οικογένεια.

 Πως και πως, λοιπόν, οι γυναίκες περίμεναν την εμφάνισή του στο χωριό. Μόλις ακουγόταν η φωνή του γανωτζή, η μια ειδοποιούσε την άλλη, για να βρουν και να ετοιμάσουν ότι είχαν να γανώσουν.

Ο Γεώργιος Σημαιάκης του Μενελάου

Στο χωριό μας την Κριτσά δεν είχαμε σε τέτοιο βαθμό γυρολόγους γανωτζήδες, είχαμε τους δικούς μας, τους χωριανούς μας.

Οι μεγαλύτεροι όπως κι εγώ, ενθυμούμαστε κάποιους χωριανούς μας, που έστω και περιοδικά, έκαναν τη δουλειά του γανωτή.

. Στη φωτογραφία εικονίζονται τρεις χωριανοί μας ,να γανώνουν σε κάποιο σημείο του χωριού μας. Ο ένας εξ αυτών, δεξιά, (σιδηρουργός κατά κύριο επάγγελμα  και δευτερεύον γανωτζής) είναι ο εκ Παλαιμύλου  Γιώργης ο Σημαιάκης και μαζί του βλέπουμε επίσης ως βοηθούς του το Μιχάλη Αφορδακό (κέντρο) και το Νικολή Επιτροπάκη (αριστερά),μακαρίτες προ πολλού και οι τρεις.

 Αρκούνταν να δουλέψουν στο χωριό τους ή το πολύ έφταναν μέχρι το γειτονικό Κρούστα.

Ο Μύρων Ζαχαριάς και οι άλλοι γανωντζήδες

Επίσης ο χωριανός μας Μύρων Ζαχαριάς διατηρούσε  μαγαζί  στην παλιά πλατεία του χωριού, εκεί όπου σήμερα λειτουργεί  το CAFÉ ARISTIDIS. Εκτός των άλλων εργασιών (φαναρτζής, υδραυλικός),γνώριζε καλά την τέχνη του γανώματος.

Νοικοκυρές αλλά και βοσκοί του έφερναν σιγλιά και χαλκώματα για να τα γανώσει. Ο χώρος έξω από το μαγαζί του συνεχώς γέμιζε από σκεύη προς γάνωμα.

Ο μακαρίτης Μύρων ήταν πολυτεχνίτης και διετέλεσε και υδραυλικός στην Κοινότητα Κριτσάς και συνεχώς έτρεχε για να προλάβει. Αλησμόνητος  ο  Μύρων….!

Εκτός των προαναφερομένων χωριανών μας , άλλοι γανωτζήδες στην Κριτσά ήταν ο Σταύρος Τσινέλης (ξενομπάτης), ο οποίος παντρεύτηκε  τη χωριανή μας Παγκάλου Καλλιόπη του Ιωάννη (Κρομμύδενα) και στις Κουκίστρες ο Μπρόκος Γιάννης μέχρι που έφυγε μετανάστης στη Γερμανία. Γανωντζής επίσης ήταν και ο Τζιρής Μιχάλης, στου Καπετανονικόλα το σπίτι από κάτω, όπου εγάνωνε ο Τσινέλης αλλά και ο Μύρος.

Βλέπετε η Κριτσά την εποχή εκείνη ήταν πολυάριθμη και τα μαχαιροπήρουνα κλπ μπακίρια πάρα πολλά κι επομένως  χρειάζονταν κάμποσοι τεχνίτες.

Γανωτής μια μακρινή ανάμνηση

Όμως τα χρόνια πέρασαν κι όλα άλλαξαν !

Η φωνή του πλανόδιου γανωτή, τραχιά και δυνατή θα αντηχεί ακόμη μόνο στα αυτιά όσων τους πρόλαβαν «Γανωωωτής! Μπακίρια γανώνωωωω! Γανωωωτής», μα δεν ακούγεται πια στις γειτονιές της Κριτσάς αλλά και άλλων χωριών.

Τα τελευταία χρόνια το επάγγελμα του γανωτή τείνει να εξαφανιστεί αφού τα πλαστικά,αλουμινένια και γενικά , τα ανοξείδωτα βιομηχανικά σκεύη, αντικατέστησαν στα σπίτια τα χαλκωματένια , τα οποία  πλέον , πήραν θέση, σα διακοσμητικά σε ράφια και τζάκια σπιτιών και μαγαζιών και σαν εκθέματα σε Λαογραφικά Μουσεία .

Ελάχιστοι πια καλαϊτζήδες-γανωτήδες, έχουν απομείνει στην Ελλάδα, , αμετανόητοι θησαυροφύλακες μιας τέχνης που έζησε από γενιά σε γενιά, μέσα από την παράδοση και που σίγουρα , μετά απ’ αυτούς , μπαίνει  στο περιθώριο για πάντα μαζί με τόσα  άλλα παραδοσιακά επαγγέλματα!