ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ

 

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ  ΝΤΕΛΑΛΗ (ΤΕΛΑΛΗ) ΣΤΗΝ ΚΡΙΤΣΑ

 ΚΑΙ Ο ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΕΔΙΩΤΗΣ

Γράφει ο Γιάννης Κ.Ταβλάς

          Τα παλιά τα χρόνια που δεν είχαν ανακαλυφτεί το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και το μεγάφωνο, οι αρχές είχαν πρόβλημα να επικοινωνήσουν με τους κατοίκους και να τους πουν για κάποια πράγματα ή αποφάσεις που τους αφορούσαν.

Για το σκοπό  αυτό επιστράτευαν κάποιο άνδρα από το χωριό, τους λεγόμενους  ντελάληδες,  ή κράχτες, ή τελάληδες, ή δημόσιοι κήρυκες, ή κοινώς διαλαλητές.

             

               

 Η ονομασία τελάλης φαίνεται να έχει ρίζα  αφ’ ενός Τουρκική (TELLAL), (αυτός που ανακοινώνει τα μαντάτα,νέα) και κατά άλλους έχει ρίζα Αραβική (DELLAL), ντελάλης

Αυτό το επάγγελμα, (αν το θεωρήσουμε επάγγελμα),το έφεραν οι πρόσφυγες

 όταν ήρθαν στην Ελλάδα. Οι τελάληδες ήταν συνήθως μεγάλοι σε ηλικία, που έκαναν αυτή τη δουλειά συγχρόνως με άλλα επαγγέλματα για να εξοικονομήσουν τα  απαραίτητα χρήματα για  να ζήσουν τη φαμελιά τους. Λίγες ήταν οι περιπτώσεις που νέοι άνθρωποι προσπαθούσαν να βγάλουν μερικά χρήματα, πέρα από την τακτική τους εργασία με αυτόν τον τρόπο. Τα χρήματα που έπαιρναν σαν αμοιβή ήταν λίγα και δεν ήταν αρκετά  για να ζήσει μια οικογένεια, αφού ήταν και λίγα και όχι σίγουρα. Τα νεώτερα χρόνια τους πλήρωνε η Κοινότητα.

Δημοτικός ντελάλης

            Ο ντελάλης ήταν ο ενημερωτής του χωριού για το τι γινόταν και το τι θα γίνει. Τους μετέφερε τις μικρές αλλά και τις μεγάλες εκδηλώσεις.

Ο (ν)τελάλης δηλαδή, διαλαλούσε τα νέα, τις παραγγελίες που έπαιρνε από τις αρχές. Με λίγα λόγια ήταν μια κινητή εφημερίδα.     Η δυνατή φωνή και κυρίως ο τρόπος που παρουσίαζαν συνοπτικά τα νέα, τους καθιστούσε γνωστούς στην τοπική κοινωνία. Έβαζε την παλάμη στο στόμα, σαν χωνί, κι έπαιρνε τις γειτονιές φωνάζοντας ή ανέβαινε στα πιο ψηλά σημεία του χωριού για να ακούγεται από όλους.

Τέτοια ψηλά σημεία στην Κριτσά, που χρησιμοποιούσε ό ντελάκης τότε, είναι ο Αφέντης Χριστός ,η απάνω βρύση, το Δάνειο, ο Άγιος Αντώνης στον Παλαίμυλο κι άλλα.

Πάντως σχεδόν όλοι οι ντελάληδες ξεκινούσαν τα μαντάτα με τη φράση όπως : «ακούσατε… ακούσατε…χωριανοί».

Εδώ κάπου, κάποιες ανακοινώσεις, έχουν αφήσει εποχή, αφού ο κόσμος θέλει τον τελάλη να λέει δήθεν τα παρακάτω αστεία ανακοινωθέντα:

 – Χωριανοί, χωριανοί! Χωριανοί γουρούνια! Όσοι έχετε! Να πάτε αύριο να τα δηλώσετε!

– Χωριανοί μουσκάρια! Όσοι έχετε! Να πάτε λέει αύριο όσοι θέλετε, να τους

 κάνετε εμβόλιο στην κοινότητα που θα έρθει ο κτηνίατρος!

Πολλά τέτοια σατυρικά εφεύρε ο λαός, που για ένα κόμμα που αλλάζει θέση, αλλάζει ριζικά και το νόημα!

Ιδιωτικός ντελάληςΑυτοί οι ντελάληδες, ήταν ας πούμε, ευκαιριακοί «υπάλληλοι» της Κοινότητας. Γιατί υπήρχαν και οι άλλοι ντελάληδες που τους χρησιμοποιούσαν οι ιδιώτες.

Στα παιδικά μου χρόνια θυμάμαι έρχονταν στην Κριτσά , πλανόδιοι μικροπωλητές για να πουλήσουν τα εμπορεύματά τους (Στειακό κρασί ,ρακή, πατάτες  Λασιθιώτικες και φασούλια, απίδια και σταφύλια από τις Μάλλες, πιθάρια από το Θραψανό, κρομμύδια από το Καλό Χωριό) κλπ προϊόντα από τη γύρω περιοχή. Βλέπετε η Κριτσά ήταν μεγάλη ,άρα η πελατεία αρκετή.

Επίσης έρχονταν θιασάρχες, καραγκιοζοπαίχτες, φορητός κινηματογράφος στο καφενείο του Μιχάλη Ταβλά στον κεντρικό δρόμο. Αλλά και ψαράδες έρχονταν ταχτικά με τις κασέλες φορτωμένες ψάρια σε τρίκυκλη μηχανή στην αρχή (όπως ο μακαρίτης Αρετάκης) και αργότερα έρχονταν με μικρά φορτηγάκια.

Όλοι αυτοί επειδή τότε δεν υπήρχαν τα μεγάφωνα χρειάζονταν αυτούς τους ανθρώπους για να διαλαλήσουν κι ενημερώσουν τους κατοίκους του χωριού για το εμπόρευμά τους  και μάλιστα σε ένα τόσο πολυπληθές και μεγάλης έκτασης  χωριό, της Κριτσάς, όπως ήταν περισσότερο τότε.

Φώναζαν τον ντελάλη κι εκείνος διατρέχοντας όλες τις γειτονιές της Κριτσάς, από τα Περγιολίκια, τις Κουκίστρες ως τον Παλαίμυλο με την ξεχωριστή και βροντώδη του φωνή γνωστοποιούσε στους κατοίκους την άφιξη του θιάσου ή του εμπόρου, στην επάνω πλατεία συνήθως, όπου είναι και το κέντρο του χωριού.

Φρέσκη βούπα και σαρδέλα έφερε ο Αρετάκης, καρπούζες γλυκές από τα Μάλλια, πατάτες εκλεκτές από το Λασίθι και ντομάτες από την Ιεράπετρα, τσίκαλα από το Θραψανό, μπαλιτσιώνια από τις Μάλλες, φέρανε στο χωριό, μόνο γλακάτε να πάρετε.

Ο Μανώλης Πεδιώτης

 Έτσι περιδιαβαίνοντας τις γειτονιές ο μακαρίτης Πεδιώτης Μανώλης έμεινε στις μνήμες εμάς των μεγαλύτερων.

Άνθρωπος απλός, ψηλός στο ανάστημα, μερακλής (γνωστές οι καντάδες στα σοκάκια του χωριού με το μαντολίνο του και την παρέα του), ζούσε στο σπιτάκι του στον Άγιο Αντώνη, στον Παλαίμυλο, με τη γυναίκα του την Κασσιανή (Καδιανή) και την κόρη τους τη Γεωργία. Ζούσε απλά, φτωχικά αλλά έντιμος με «κύριο» επάγγελμα του ξυλουργού και με  ενασχόληση του ντελάλη και ήταν αγαπητός  από όλο το χωριό.  Ο Θεός να τον αναπαύσει!

Ας αναφέρουμε δυο  περιστατικά κατά την Κατοχή κατά το Μανώλη Αφορδακό, για να αντιληφθούμε το θάρρος και τον πατριωτισμό του ανθρώπου.

Κάποιος χωριανός έκλεψε από τις αποθήκες των Γερμανών(δημοτικό σχολείο), ένα ραδιόφωνο για τις ανάγκες των ανταρτών-αντιστασιακών και το μετέφερε στα λημέρια τους ψηλά στα Πλατύβολα.

Υποχρεώνουν λοιπόν τον Πεδιώτη, συνοδεία πάνοπλου Γερμανού να φωνάξει στο χωριό να φέρουν το ραδιόφωνο. Εκείνος λοιπόν αγνοώντας τον κίνδυνο για τη ζωή του φώναζε. Χωριανοί όποιος πήρε το ραδιόφωνο να μην το φέρει γιατί οι Γερμανοί θα σκοτώσουν σαράντα. Και ο Γερμανός, «για, για,…. σκοτώσει σαράντα»!

Μια άλλη φορά κάποιος Κριτσώτης τους έκλεψε ένα μανάρι (τσεκούρι). Επιστρατεύουν ξανά  τον Πεδιώτη. Κι εκείνος φώναζε. Χωριανοί οι Γερμαναράδες ζητούν τη μανάρα πίσω κι όποιος την πήρε να μην τη φέρει γιατί θα τον σκοτώσουν. «Για,για …..σκοτώσει, σκοτώσει»!

Ο Στάθης Παπαδάκης  και ο Μιχάλης Αφορδακός

 Αλλά ας μνημονεύσουμε κι άλλους δυο χωριανούς μας που εγώ τουλάχιστο ενθυμούμαι, που βέβαια εδώ και χρόνια, μάς άφησαν χρόνους. Το Στάθη Παπαδάκη αλλά και το γραφικό τύπο του χωριού το Μιχάλη Αφορδακό με το (παρατσούκλι Κουρλέτος ).

 Και οι δυο μετά το θάνατο του Πεδιώτη συνέχισαν όχι όμως τόσο πολύ την εργασία του ντελάλη αλλά κυρίως του μεταφορέα και των μικροθελημάτων!

Η αμοιβή τους ήταν ένα ποτηράκι ρακή, μια πορτοκαλάδα ένα δίφραγκο ή λίγο κολατσιό ή κάνα κιλό από εκείνα που διαλαλούσαν.

Άλλες εποχές, άλλες οι συνθήκες και άλλη η ζωή τότε!

Σήμερα που υπάρχουν τα μεγάφωνα δε χρειάζεται ο ντελάλης.

Συναντάμε μόνο στις λαϊκές αγορές τους εμπόρους που σαν τους παλιούς  ντελάληδες  βροντοφωνάζουν την πραμάτεια ή τα προϊόντα τους καλώντας τις νοικοκυρές να ψωνίσουν από τον πάγκο τους.

          Αλλά και κάποιοι άλλοι οι οποίοι συνεχίζουν να εξασκούν το επάγγελμα του περιφερόμενου εμποράκου στα χωριά μας διαλαλούν τα εμπορεύματα τους όχι φωνάζοντας αλλά με τη βοήθεια των μεγαφώνων που συχνά μάς γίνονται ενοχλητικοί γιατί αυτοί δε γνωρίζουν ώρες κοινής ησυχίας!

Ο Μανώλης Αφορδακός

Αξίζει να θυμηθούμε και την εποχή (1956) τα γυρίσματα της ταινίας στο χωριό μας, «Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ». Τότε οι συντελεστές των γυρισμάτων χρειάστηκαν κάποιο για να ενημερώνει κάθε βράδυ ποιοι από τους κατοίκους του χωριού όφειλαν να παρουσιαστούν για να συμμετάσχουν στα γυρίσματα (σκηνές) του έργου. Και τότε προσέλαβαν το Μανώλη Αφορδακό (νυν συνταξιούχο αγροφύλακα) ως ντελάλη.

 Κάθε βράδυ περιφερόταν τα σοκάκια του χωριού και όλοι περίμεναν να ακούσουν το νούμερο της προσωπικής τους κάρτας που τους είχαν χορηγήσει οι υπεύθυνοι του έργου, Γροικάτε, χωριανοί. Αύριο από το χωριό να παρουσιαστείτε στις 8.00 ακριβώς στην πλατεία, από το Νο 85-195 και από τη Σαρακίνα από το Νο 125-220.

Βλέπετε ήταν η εποχή της πτώχειας και όλοι επιθυμούσαν να κάνουν ένα μεροκάματο.

Ο ντελάλης ένα κοινωνικό λειτούργημα

Το επάγγελμα του τελάλη, ή ντελάλη, τείνει πλέον να εξαλειφθεί από την πατρίδα μας, εν τούτοις άνθισε για πολλά χρόνια σε πολλά χωριά της Κρήτης και ασφαλώς και στην Κριτσά, που οι πιο παλιοί τους θυμούνται ακόμα και για την εποχή εκείνη ομολογουμένως επιτελούσαν  ένα κοινωνικό λειτούργημα!

Η απαξίωση των χειρονακτικών επαγγελμάτων

Σήμερα όταν μάς ρωτάνε τι επάγγελμα θέλουμε να κάνουμε όταν μεγαλώσουμε, το πιο πιθανό είναι να απαντήσουμε κάτι ανάμεσα σε δικηγόρος ή γιατρός. Κάποτε η απάντηση στο «τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις» ήταν γανωτής, πεταλωτής, νερουλάς, ντελάλης, γαλατάς, τσαγκάρης, ράφτης κλπ.

Τα  επαγγέλματα αυτά σήμερα, αντιμετωπίζονται με απαξίωση, καθώς οι νέοι προτιμούν τα λεγόμενα «πνευματικά» επαγγέλματα που θα τους εξασφαλίσουν την πολυπόθητη κοινωνική καταξίωση.  Κάποτε, επίσης, τα παιδιά συνέχιζαν την οικογενειακή τέχνη και διαδέχονταν τους γονείς τους.